Αφιερωμένο στην Παγκόσμια Ημέρα του Δασκάλου – 5 Οκτώβρη
γράφει ο δάσκαλος Γιάννης Κοιλής
Ας φανταστούμε το δάσκαλο και τη δασκάλα. Ας μην ασχοληθούμε τώρα, που μας γιορτάζουν, πρωτίστως με το συμβολικό μας ρόλο και την πρακτική πλευρά του έργου μας. Ας μας φανταστούμε. Είμαστε σε θέση, με την ενσυναίσθηση που μπορούν να μας δανείσουν τα παιδικά μάτια όταν μας βιώνουν, να αφήσουμε το νου μας ελεύθερο ώστε να πλάσει την εικόνα μας στη σημερινή κοινωνία, στο σημερινό σχολείο.
Ας πάρουμε για οδηγό μας σε αυτή τη γιορτή τον παλιό μυθοπλόκο μας, όχι επειδή είναι κάποιος άρχοντας του νόμου και της τάξης, αλλά επειδή δεν είναι. Η εύχαρις κίνησή του είναι εκείνο που στολίζει το λόγο του. Λέω λοιπόν να ακολουθήσουμε τα βήματα του χορού του, όχι για να παίξουμε αλλά για να αναζητήσουμε λίγα τυχαία πατήματα στο δρόμο της ευδαιμονίας.
καλλίων
Ο δάσκαλος, η δασκάλα, το παιδί, ας αναζητήσουν τον πιο όμορφο τρόπο για να συμβιώσουν. Ξαφνιαστήκαμε; Νωρίς νωρίς έρχεται αυτή η λέξη – καλλίων – στο απόσπασμα του Πλάτωνα και κάτι μας λέει πως αυτό δεν αποτελεί σύμπτωση. Ο δασκαλοφιλόσοφος νομίζει πως η ομορφιά έχει σημασία στη σχέση μας με το παιδί. Μια ομορφιά που τόσο συχνά χάνεται από την έκφρασή μας τη στιγματισμένη από στόχους και υποχρεώσεις, αδυναμίες και ανεπάρκειες, θυμό και απογοήτευση. Κι όμως, το κάλλος είναι εκείνο που όχι μόνο νοστιμίζει το σχολείο, αλλά και το ολοκληρώνει. Καλός κ’ αγαθός είναι ο άνθρωπος που θα θέλαμε να προκύψει από το σχολείο, την οικογένεια, την κοινωνία, όχι επειδή αυτό απλώς θα εξυπηρετούσε, αλλά επειδή αυτό θα έδινε χαρά και δημιουργικότητα σε όλους. Η ομορφιά, βέβαια, δεν περιορίζεται στην ειδή, απλώνεται σε όλα: στη συμπεριφορά, στη διάθεση για ζωή, στη διάθεση να μάθω και να πλάσω.
Το κάλλος – σε αντίθεση με αυτό που συχνά άκριτα δεχόμαστε – δεν είναι εχθρός της γνώσης αλλά αρωγός της.
Η τάξη μας αγαπάει το όμορφο σήμερα.
σπουδὴ
Και είναι το κάλλος η αφελής και αβίαστη ενασχόληση με το ωραίο; Επ’ ουδενί. Η ενασχόλησή μας είναι σπουδή, σοβαρή δουλειά. Τη σοβαρότητά της την αντλεί από την αναγκαιότητά της στις μέρες μας. Στις μέρες μας, μάλιστα, αλλιώς από ό,τι παλιότερα. Η οικογένεια, η κοινωνία, ο κόσμος, όλα αλλάζουν, και το σχολείο καλείται να αναλάβει τομείς που παλιά ανήκαν σε άλλους. Ας σκεφτούμε μόνο την οικογένεια, τους γονείς που εργάζονται πολύ, που συχνά δεν μένουν πλέον κάτω από την ίδια στέγη, που είναι πολλές φορές σαστισμένοι. Εμείς – χωρίς βέβαια να είμαστε στην τάξη μας γονείς – καλούμαστε να συμπληρώσουμε με κομμάτια χαράς, συντροφικότητας, κατανόησης, παρηγοριάς ίσως, γέλιου και ανεμελιάς όσα λείπουν για να ισορροπήσουμε τόσο εμείς όσο και τα παιδιά.
Η τάξη μας καταλαβαίνει το ρόλο της σήμερα.
διαλεκτικῇ τέχνῃ
Τώρα μάλιστα! Κουτοπόνηρες μαιευτικές; Όχι, θα μας μυριστούν τα παιδιά και θα πάει στράφι το επιτηδευμένο ύφος μας. Στο σημερινό μας μύθο χρειαζόμαστε κάτι πιο εξελιγμένο, μια επικοινωνία περισσότερο εποικοδομητική. Κι επειδή τα παιδιά – όπως είπαμε – μας μυρίζονται εύκολα, θα διαλεχτούμε μαζί τους τίμια. Και η τέχνη αυτής της επιλογής κρύβεται στον τρόπο διαχείρισης του διαλόγου. Δεν τους λέμε τι να κάνουν, τι να μάθουν, τι να σκεφτούν: συζητάμε τι θα κάνουμε, αυτό που θα μάθουμε, πώς θα σκεφτούμε. Ας μη μας παραξενεύει ότι για τη δουλειά αυτή οι μαθητές είναι πιο ώριμοι από όσο περιμέναμε. Απλώς δεν τους το ‘χαμε.
Η τάξη μας κουβεντιάζει σήμερα.
ψυχὴν προσήκουσαν
Δεν είναι δυνατόν τα παιδιά να προσέλθουν «έτοιμα σε όλα» στην τάξη τους. Έχουν όμως τα εφόδια για να αναπτύξουν τις δεξιότητες που είναι απαραίτητες για να λειτουργήσουν παραγωγικά στο περιβάλλον τους. Και – ας μην το ξεχνάμε αυτό – έχουν πολλά να συνεισφέρουν σε εκείνο που είναι το περιβάλλον τους αφού αποτελούν έτσι κι αλλιώς μέρος του. Ο δάσκαλος που πιέζει το παιδί να δεχτεί τον εξουσιαστικό λόγο του ως θέσφατο είναι μια άσχημη εικόνα του παρελθόντος. Τώρα ο δάσκαλος εμπνέει και ακούει, συντονίζει και σέβεται, διδάσκει και μαθαίνει. Έχουμε κατανοήσει ότι το καινούργιο σχολείο είναι συλλογικό και ότι τόσο εμείς όσο και τα παιδιά μπορούμε και θέλουμε να βιώσουμε την τάξη ως κοινό μας χώρο δράσης. Έτσι, το παιδί που ταιριάζει σε αυτή την τάξη δεν είναι μόνο του ούτε στην κορυφή ούτε στο πιο χαμηλό σκαλοπάτι μια ιεραρχικής πυραμίδας: είναι ένας από εμάς.
Η τάξη μας είναι μια παρέα σήμερα.
μετ’ ἐπιστήμης
Δεν αρκεί να γνωρίζουμε καλά Ελληνικά και Μαθηματικά: αυτά μπορεί να τα γνωρίζουν πολλοί, αλλά δάσκαλοι δεν είναι. Οι περισσότεροι μπορούν να διαβάσουν και να καταλάβουν τα βιβλία της Φυσικής και της Ιστορίας, αλλά δάσκαλοι δεν είναι.
Το ζητούμενο είναι ο δρόμος που θα ακολουθήσουμε για να κατακτήσουμε τη γνώση, η μέθοδος και η τεχνική της διδασκαλίας. Εδώ κρύβεται η μεγάλη πρόκληση των ημερών μας γιατί η τάξη είναι ένας ζωντανός, ευμετάβλητος οργανισμός, ένας οργανισμός που αναπτύσσει τη δική του δυναμική και προσωπικότητα, τη δική του φωνή. Η επιστήμη μας είναι η αναζήτηση του καλύτερου τρόπου για να μπορέσουμε όλοι μαζί να αντικρίσουμε τη γνώση, τον τρόπο που ταιριάζει καλύτερα στα παιδιά και στην κοινωνία όπου ζουν.
Η τάξη μας περισσότερο από ποτέ χρειάζεται τις επιστήμες σήμερα.
ἑαυτοῖς τῷ τε φυτεύσαντι βοηθεῖν
Ο σπόρος βοηθάει και εκείνον που τον δέχτηκε και εκείνον που τον φύτεψε. Ο Πλάτων – ένας σύγχρονος; Κι όμως, όσο κι αν μας ενοχλεί η δογματική και, συχνά, ανάρμοστη αναφορά στους «παντογνώστες αρχαίους», το σημείο αυτό της σκέψης του παλιού διανοητή είναι ολόφρεσκο και ουσιώδες. Όλοι μας αποκομίζουμε κέρδος από τη δουλειά μέσα στην τάξη όταν αυτή η δουλειά αποτελεί κοινό βίωμα, συλλογική προσπάθεια γεμάτη εκπλήξεις και ενδιαφέροντα ευρήματα. Όλοι μαθαίνουμε στο σχολείο της εποχής μας, όλοι πλουτίζουμε σε συναίσθημα και εμπειρία, σε αυτοσεβασμό και αλληλοεκτίμηση.
Η τάξη μας γεννάει καινούργια πράγματα σήμερα.
ἄλλοι ἐν ἄλλοις ἤθεσι φυόμενοι
Ας διαβάσουμε τη φράση αυτή όπως μας συμφέρει – η φαντασία μας διευθύνει τη συζήτηση έτσι κι αλλιώς. Ας ξεφυτρώσουν λοιπόν άλλα λόγια στη συνείδηση άλλων ανθρώπων. Τα παιδιά να αρθρώσουν το δικό τους λόγο, όχι να αναμασήσουν το δικό μας: αυτός είναι ο στόχος και σκοπός του νέου σχολείου –ένας στόχος παλιός εκείνων που κατάλαβαν από τα αρχαία χρόνια ότι το σχολείο καλείται να αναστήσει πολίτες και όχι ανδρείκελα, να αναθρέψει την κρίση και όχι την υπακοή, να δώσει τα εργαλεία για τη χάραξη του προσωπικού δρόμου μας και όχι απλώς να υποδείξει το δρόμο που επέλεξαν άλλοι για εμάς.
Η τάξη μας δίνει φωνή σε αυτόνομους ανθρώπους.
τὸν ἔχοντα εὐδαιμονεῖν ποιοῦντες
Σκοπός του σχολείου είναι να προσφέρει ευτυχία. Όχι, δεν σας μιλάει ένας παράφρων.
Και, όχι, δεν μπορεί να τα προσφέρει όλα το σχολείο. Μπορούμε όμως να ανακαλύψουμε τη φωνή μας, τα ταλέντα και τις αδυναμίες μας, εκείνα που μας αρέσουν κι εκείνα που μας είναι αδιάφορα. Ο κόσμος ανακαλύπτεται στην τάξη και γίνεται περισσότερο οικείος, όπως ανακαλύπτεται και αυτό το άγνωστο πρόσωπο που μαθαίνουμε να αποκαλούμε «εγώ». Ένα «εγώ» που για καθρέφτη του έχει την ομάδα, τη δημιουργία, την προσπάθεια για το καλύτερο, ένα «εγώ» που δεν φοβάται την απόρριψη. Επιχειρούμε να ανακαλύψουμε τους όρους που θα μας επιτρέψουν να ισορροπήσουμε, να κρίνουμε, να δημιουργήσουμε, να χαρούμε, να αλλάξουμε.
Η τάξη μας θέλει να είναι χαρούμενη σήμερα.
μάλιστα
Το «όσο καλύτερα μπορούμε» πώς θα το διαβάσουμε; Από την ανάγνωση αυτού του «μάλιστα» θα κριθεί αν είμαστε δάσκαλοι ή όχι, θα κριθεί αν κάνουμε καλά τη δουλειά μας, αν τα παιδιά ωφελήθηκαν. Αυτό το «μάλιστα» μας βοηθάει να καταλάβουμε τα όριά μας, να συναισθανθούμε ότι η «τέχνη» μας έχει να κάνει με το εφικτό, δίχως αυτό να αποτελεί δικαιολογία για εύκολους συμβιβασμούς. Το εφικτό είναι ανθρώπινο και πρέπει να είναι το μέτρο μας, το απόλυτο δεν υπάρχει.
Η τάξη μας είναι αισιόδοξη σήμερα.
Σήμερα γιορτάζουμε. Κάλεσα να μας κάνει παρέα ένας φίλος από τα παλιά και να φανταστούμε μια συζήτηση μαζί του. Ο καθένας από εμάς θα έκανε και μια διαφορετική συζήτηση. Εύχομαι η φαντασία που διαβάσατε να σας πρόσφερε ιδέες και ερεθίσματα.
–
