Συνέντευξη στον Γιώργο Κιούση του Κανάρη Τσίγκανου -καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών, διευθυντή Αστεροσκοπείου)
«Από τα Φιλιατρά στο Χάρβαρντ. Μακρύς ο δρόμος, μοιάζει «γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις». Με αφετηρία τη μικρή αλλά δυναμική μεσσηνιακή επαρχιακή πόλη, άφιξη στη Βοστόνη έπειτα από μια τετραετή στάση στη Θεσσαλονίκη και άλλη μια πενταετή στάση στο Σικάγο.
Στη συνέχεια, από το αρχαιότερο αμερικανικό πανεπιστήμιο που ίδρυσε ο Τζον Χάρβαρντ το 1636, στο Εθνικό Αστεροσκοπείο, το αρχαιότερο ελληνικό ερευνητικό κέντρο, που ίδρυσε ο Γεώργιος Σίνας το 1842, με μια ενδιάμεση στάση 17 ετών στο νεότερο ελληνικό πανεπιστήμιο (1981), στο Ηράκλειο Κρήτης. Ακολουθώντας την προτροπή του μεγάλου μας Αλεξανδρινού ποιητή: «Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι να ‘ναι μακρύς ο δρόμος»». Μιλάμε με τον Κανάρη Τσίγκανο, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, διευθυντή του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου του.
Η απόφαση
– Πώς ασχοληθήκατε με την Αστροφυσική;
– Κατ’ αρχάς με ενδιέφερε η Φιλοσοφία. Όμως, στο Λύκειο ένας καθηγητής με συμβούλευσε ότι καλύτερα θα ‘ταν να σπουδάσω Φυσική, που σου παρέχει μοναδικά εργαλεία προσέγγισης της φύσης και της αλήθειας. Στη συνέχεια, όντας στη Φυσική, δεν μπόρεσα να αντισταθώ στην ακατανίκητη έλξη της Αστροφυσικής για τη μελέτη του Σύμπαντος.
– Ήρθατε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ως καθηγητής με την τιμητική διαδικασία της μετάκλησης;
– Ως γνωστόν, όταν διακονείς την επιστήμη, δεν υπάρχει βασιλική οδός και οι υλικές αποδοχές είναι δυσανάλογες της εργασίας. Όμως, στην επιστήμη είναι οι ηθικές ανταμοιβές που κάνουν τη διαφορά. Μία από αυτές είναι και η διαδικασία της μετάκλησης σε καθηγητική θέση ενός ιστορικού -αν και ταλαιπωρημένου εσχάτως- πανεπιστημίου, όπως το ΕΚΠΑ.
– Μετανιώσατε που αφήσατε τη σίγουρη καριέρα στο εξωτερικό;
– Καθόλου. Βέβαια, αν γνώριζα ότι ερχόμενος στο ελληνικό Πανεπιστήμιο -όπου παρ’ ότι έχει θεσπισθεί το ιερό αρχαιοελληνικό άσυλο και η ελεύθερη διακίνηση ιδεών- θα υπήρχαν άτομα που θα μου απαγόρευαν για 2-3 μήνες να προσεγγίσω το γραφείο μου για να δω τους φοιτητές μου και να ασχοληθώ με την έρευνά μου, ίσως να είχα πάρει άλλη απόφαση…
– Σε ένα φοιτητή σας που ακολουθεί την επιστήμη σας τι θα συνιστούσατε;
– Ότι αξίζει να σπουδάσει φυσικές επιστήμες, όχι τόσο για την καριέρα που θα του δώσουν, όσο γιατί θα μάθει ένα μοναδικό τρόπο σκέψης για τη λύση κάθε προβλήματος. Ιδιαίτερα η Αστροφυσική, σου ξεδιπλώνει τις πτυχές της δημιουργίας του υλικού κόσμου μας και αποκαλύπτει τη σκέψη του δημιουργού μας.
– Παρατηρώντας το Σύμπαν κοιτάζουμε πίσω στο χρόνο. Η Αστρονομία είναι η Αρχαιολογία του Σύμπαντος;
– Επειδή το φως ταξιδεύει με πεπερασμένη ταχύτητα, ό,τι βλέπουμε σήμερα αφορά την κατάσταση της πηγής του φωτός στο παρελθόν, όταν εξέπεμψε το φωτεινό σήμα. Για παράδειγμα, βλέπουμε τη Σελήνη όπως ήταν 1,3 δευτερόλεπτα πριν το παρόν, τον Ήλιο όπως ήταν πριν από 8 λεπτά, το λαμπρό Βέγα στον αστερισμό της Λύρας όπως ήταν πριν από 25 χρόνια, το μεγάλο σφαιρωτό σμήνος στον αστερισμό του Ηρακλή όπως ήταν πριν από 25.000 έτη και το μακρινότερο γαλαξία zb_GND_5296 όπως ήταν πριν από 13 δισεκατομμύρια έτη, δηλαδή μόλις 700 εκατομμύρια έτη μετά την πύρινη δημιουργία του Σύμπαντος πριν από 13,7 δισεκατομμύρια έτη.
– Κάτοικοι ενός ασήμαντου πλανήτη σε ένα αχανές Σύμπαν;
– Μελετώντας το φυσικό μας Σύμπαν είναι δυνατό να αποκτήσουμε μια βαθύτερη αντίληψη για τη θέση μας μέσα στο μέγα σχήμα του υλικού κόσμου. Έτσι έχουμε συνειδητοποιήσει πως είμαστε εφήμερα νοήμονα πλάσματα που κατοικούμε ένα μικροσκοπικό πλανήτη, που αενάως περιστρέφεται γύρω από τον ζωοδότη Ήλιο, ένα από τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια παρόμοια άστρα τα οποία περιστρέφονται περί το κέντρο του Γαλαξία μας, μια τυπική νησίδα του Σύμπαντος, η οποία με τη σειρά της είναι ένα απλό μέλος κάποιου από τα αναρίθμητα παρόμοια σμήνη και υπερσμήνη γαλαξιών που πλημμυρίζουν τον ασύλληπτο αλλά πεπερασμένο κοσμικό χωρόχρονο. Όμως, τα ανθρώπινα πλάσματα δεν είμαστε απλά συνδυασμοί μορίων και ατόμων με δεσμούς σε μακρινούς κόσμους και εποχές. Σε αντίθεση με την ύλη, τα ανθρώπινα πλάσματα διαθέτουμε κάτι που ίσως είναι μοναδικό στις αχανείς εκτάσεις της ορατής κοσμικής ύλης: μιαν αθέατη εσωτερική σπίθα, η οποία μας ωθεί συνεχώς να θρώσκομε προς τα άνω (άνθρωποι).
– Ωρίωνας, Λύρα, Κόμη Βερενίκης, Ανδρομέδα, Κηφέας, Κασσιόπη… ο μυθολογικός μας ουρανός;
– Είναι οι ίδιοι αστερισμοί που κατά τον Όμηρο κατηύθυναν τον Οδυσσέα στο τελικό τμήμα του ταξιδιού του στην «Οδύσσεια». Με απόφαση της Διεθνούς Αστρονομικής Ενώσεως, η επιφάνεια της ουράνιας σφαίρας είναι χωρισμένη σε 88 περιοχές -τους αστερισμούς- καθεμιά από τις οποίες φέρει ονόματα κυρίως από την ελληνική μυθολογία. Ειδικά στη ναυσιπλοΐα, ήταν μεγάλη η σημασία τους πριν από την εφεύρεση της πυξίδας, αφού οι ναυτικοί βασίζονταν στην παρατήρηση των αστερισμών για να μπορέσουν να προσανατολιστούν το βράδυ.
– Γιατί δεν διδάσκεται η Αστροφυσική στα σχολεία;
– Έχω και εγώ το ίδιο ερώτημα… Για την ώρα προτεραιότητα έχουν άλλα μαθήματα, όπως οι Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων! Κρίμα, πάντως, γιατί διευρύνει τους ορίζοντες των μαθητών, θα ‘λεγα τους κάνει καλύτερους αυριανούς πολίτες, «Αν δεν στηρίξεις το ένα σου πόδι έξω απ’ τη Γη, ποτέ σου δεν θα μπορέσεις να σταθείς επάνω της» κατά τον Ελύτη.
– «Μουσικήν ποίει και εργάζου», το δόγμα σας;
– Ναι, γιατί η εντολή αυτή που στο όνειρό του λαμβάνει ο Σωκράτης (Φαίδων 60γ – 62γ), αναδεικνύει τη σημασία της παιδείας στην ανθρώπινη ζωή, εφ’ όσον η παιδεία έχει τελικό στόχο την ανύψωση του ανθρώπου από άτομο σε πρόσωπο με γνώση και ευαισθησία, με κρίση και ανθρωπιά, με εσωτερική καλλιέργεια και κοινωνική συνείδηση.
– Στο Αστεροσκοπείο τι ζητήματα αντιμετωπίζετε;
– Το Αστεροσκοπείο έχει μοναδική πορεία που ξεκινά τον 5ο αιώνα π.Χ., με τον Αθηναίο αστρονόμο Μέτωνα, ο οποίος είχε το ηλιοτρόπιό του πάνω στην Πνύκα. Δηλαδή, είναι το αρχαιότερο παγκοσμίως. Θα ‘θελα να συμβάλω στο να μετατραπεί το Αστεροσκοπείο από το αρχαιότερο ελληνικό ερευνητικό κέντρο σε ένα από τα καλύτερα στον κόσμο. Η συγκυρία είναι δύσκολη, αλλά νομίζω πάμε πολύ καλά.
Χαμηλή χρηματοδότηση
– Διατελέσατε μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας; Τι διαπιστώσατε;
– Παρ’ ότι στη χώρα μας έχουμε εξαιρετικούς και ευρηματικούς ερευνητές, η χρηματοδότηση της έρευνας είναι η χαμηλότερη σε όλη την Ευρώπη..
– Τι σας ενοχλεί στην Ελλάδα σήμερα;
– Η απαξίωση του ελληνικού ονόματος εντός και εκτός Ελλάδος.
– Θα τα καταφέρει η Ελλάδα να γίνει (οικονομικά) αυτόφωτη;
– Οι Έλληνες εκτός συνόρων διαπρέπουν (και οικονομικά). Γιατί όχι και στη χώρα τους; Προϋπόθεση ωστόσο είναι να αλλάξουμε ριζικά νοοτροπία.
(Αναδημοσίευση από την Ελευθεροτυπία)
