Εισήγηση της Διευθύντριας του 132ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών Στέλλας Πρωτονοτάριου στην ημερίδα της Στέγης Γραμμάτων & Τεχνών Ιδρύματος Ωνάση με θέμα: ¨Εκπαίδευση και μετανάστευση»
Στα σχολεία μας, τα οποία έχουν πλέον έντονο πολυπολιτισμικό χαρακτήρα, έχει διαμορφωθεί μια δύσκολη πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα η οποία σχετίζεται τόσο με τις ελλιπείς υποδομές και την απουσία υποστηρικτικών δομών για την ομαλή ένταξη των αλλοδαπών μαθητών/μαθητριών όσο και με τη ραγδαία οικονομική κρίση και τα σοβαρά προβλήματα που αυτή επιφέρει στις ζωές των παιδιών και των οικογενειών τους, Ελλήνων και μεταναστών.
Συγκεκριμένα, η εικόνα που παρουσιάζουν πολλά σχολεία, κυρίως εκείνα των μεγάλων αστικών κέντρων, είναι ανησυχητική και τα προβλήματα που προκύπτουν δύσκολα και πολύπλοκα:
Οι μετανάστες μαθητές/μαθήτριες απουσιάζουν συχνά από το σχολείο είτε γιατί οι ίδιοι εργάζονται βοηθώντας τους γονείς τους, είτε γιατί έχουν την ευθύνη του σπιτιού και των μικρότερων αδελφιών τους, είτε γιατί έρχονται στο σχολείο με λίγες εμπειρίες στην ελληνική γλώσσα και δυσκολεύονται. Πολλά, επίσης, από αυτά τα παιδιά έχουν δυσκολίες σχετικά με τη διαμονή τους π.χ. αρκετά παιδιά αντιμετωπίσουν το καθεστώς νομικής αβεβαιότητας και προσωρινότητας των γονιών τους στην Ελλάδα, ενώ κάποια άλλα παιδιά κατοικούν σε ξενώνες ή μετακινούνται συχνά. Τα παιδιά αυτά βιώνουν μια δύσκολη κοινωνική πραγματικότητα, η οποία επηρεάζει αρνητικά την εκπαίδευσή τους.
Γενικότερα, στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες μαθητές/μαθήτριες προστίθενται σήμερα και τα οξυμένα προβλήματα από την οικονομική κρίση που μαστίζει τις οικογένειές τους. Τα προβλήματα αυτά βέβαια βιώνουν και οι Έλληνες μαθητές/μαθήτριες, που ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Τα παιδιά αισθάνονται έντονη ανασφάλεια, λύπη, φόβο, θυμό. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η επιθετικότητα στα σχολεία έχει πάρει εκρηκτικές διαστάσεις.
Όσον αφορά τώρα τους γονείς των μεταναστών μαθητών/μαθητριών μας η παρουσία τους και η δημιουργική τους εμπλοκή στη ζωή του σχολείου εμφανίζεται σχεδόν ανύπαρκτη. Κι αυτό παρά τα πορίσματα επιστημονικών ερευνών, τα οποία τονίζουν την αναγκαιότητα εδραίωσης της σχέσης γονέων-σχολείου για στην καταπολέμηση της σχολικής αποτυχίας για ντόπιους και αλλοδαπούς μαθητές/μαθήτριες. Αυτοί οι γονείς έρχονται σπάνια στο σχολείο, απέχουν από τις δραστηριότητές του και δε συμμετέχουν στα συλλογικά όργανα των γονέων. Πολλοί δεν καταλαβαίνουν τη γλώσσα και δυσκολεύονται στην επικοινωνία τους με τους εκπαιδευτικούς, κάποιοι δεν έχουν τα απαραίτητα έγγραφα, γεγονός που τους δημιουργεί φόβο, και φυσικά οι περισσότεροι από αυτούς μαστίζονται από την ανεργία. Πολλές φορές οι εκπαιδευτικοί δεν είναι πληροφορημένοι και δεν γνωρίζουν πώς πρέπει να αντιμετωπίσουν τους γονείς, ιδιαίτερα σε ζητήματα που αφορούν την πρόοδο και τη συμπεριφορά των παιδιών, με αποτέλεσμα η συγκεκριμένη συμπεριφορά των εκπαιδευτικών να απομακρύνει ακόμα περισσότερο τους γονείς από το σχολείο.
Παράλληλα, οι Έλληνες γονείς εκφράζουν αγωνία γιατί θεωρούν ότι η ανομοιογένεια που παρατηρείται στις σχολικές τάξεις είναι επιζήμια για τα δικά τους παιδιά και συχνά είναι καχύποπτοι και επιθετικοί με τους μετανάστες γονείς και τα “ξένα” παιδιά. Συνήθως προσπαθούν να εγγράψουν τα παιδιά τους σε γειτονικά σχολεία με μικρό αριθμό αλλοδαπών μαθητών/μαθητριών.
Αρκετές φορές και εμείς οι εκπαιδευτικοί είμαστε ανέτοιμοι, χωρίς τις απαραίτητες γνώσεις και τα κατάλληλα μεθοδολογικά εργαλεία για να διαχειριστούμε αποτελεσματικά την ετερογένεια του μαθητικού πληθυσμού της τάξης μας. Κι επίσης, λόγω των δικών μας στερεοτύπων και προκαταλήψεων κάποιες φορές εκδηλώνουμε – με λανθάνοντες τρόπους- ξενοφοβικές απόψεις και συμπεριφορές.
Επίσης, η υποστήριξη από την Πολιτεία είναι ελλιπής και κάποια θεσμικά μέτρα δεν καλύπτουν τις υπάρχουσες ανάγκες π.χ. υπάρχουν προβλήματα σχετικά με την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, δεν υπάρχει κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό, οι Τάξεις Υποδοχής και τα Φροντιστηριακά Τμήματα λειτουργούν χωρίς σταθερότητα και διάρκεια κλπ..
Μέσα όμως από τις μεγάλες δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε, νομίζω ότι μπορούμε εμείς οι εκπαιδευτικοί στα σχολεία μας να κάνουμε πολύ σημαντικά πράγματα για την ένταξη όλων των παιδιών.
Παρακάτω θα προσπαθήσω να σας περιγράψω πώς σε ένα σχολείο του κέντρου της Αθήνας, στο 132ο Δημοτικό Σχολείο, στο οποίο είχα την τύχη να είμαι διευθύντρια, προσπαθήσαμε από το 1999 μέχρι σήμερα, με την ομάδα των συναδέλφων μου να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες που υπήρχαν προς όφελος όλων των μαθητών/μαθητριών μας, Ελλήνων και μεταναστών προσφύγων.
Χαρακτηριστικά του σχολείου: Το 132ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών βρίσκεται στο σχολικό συγκρότημα της Γκράβας, το μεγαλύτερο της χώρας, και έχει σοβαρά κτιριακά προβλήματα και ελλιπείς υποδομές. Η πλειονότητα του μαθητικού του πληθυσμού είναι παιδιά αλλόγλωσσα (81% περίπου), προέρχονται από 16 εθνότητες και πολλά από αυτά, Έλληνες και μετανάστες ή πρόσφυγες μαθητές/μαθήτριες, ανήκουν σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες.
Στο Σχολείο προσπαθήσαμε και προσπαθούμε να διαχειριστούμε θετικά τα πολύπλοκα προβλήματα που προκύπτουν και να αξιοποιήσουμε την ανομοιογένεια του μαθητικού πληθυσμού ώστε να αποβεί πλούτος και όφελος για όλα τα παιδιά. Για να το κάνουμε αυτό θεωρήσαμε ότι έπρεπε να υποστηρίξουμε τα παιδιά μας όχι μόνο μαθησιακά αλλά με ποικίλους τρόπους. Η ικανοποίηση βασικών τους αναγκών, η απόκτηση από τα παιδιά γνώσεων και δεξιοτήτων αναγκαίων για να ζήσουν καλά και με ασφάλεια, ο περιορισμός της σχολικής διαρροής, ήταν και είναι βασικοί μας στόχοι. Στις σημερινές μάλιστα συνθήκες της οικονομικής κρίσης, που τα παιδιά αισθάνονται έντονο άγχος λόγω της φτώχιας, της ανεργίας των γονιών τους και της αποσταθεροποίησης που τους δημιουργεί η πιθανότητα να επαναπατριστούν ή να αλλάξουν χώρα διαμονής, το ενδιαφέρον και η υποστήριξη του σχολείου απέναντι σε αυτά και στις οικογένειές τους – πάντα στο μέτρο του δυνατού-γίνονται ακόμα πιο αναγκαία.
Ενδεικτικά θα αναφερθούμε σε πρωτοβουλίες και δράσεις που εφαρμόσαμε και εφαρμόζουμε μέχρι σήμερα:
-Διερεύνηση και άμεση αντιμετώπιση των βιοποριστικών αναγκών των μαθητών/μαθητριών (γενικά, μέτρα για κάλυψη των διατροφικών τους αναγκών).
–Αξιοποίηση της γλώσσας, του πολιτισμού και των εμπειριών που μεταφέρουν όλα τα παιδιά στο σχολείο από την πατρίδα και την οικογένειά τους.
-Διδασκαλία, εκτός ωραρίου λειτουργίας του σχολείου, της μητρικής γλώσσας για τους αλλοδαπούς μαθητές/μαθήτριες (αλβανική γλώσσα και για δύο χρόνια αραβική).
–Διεύρυνση του περιεχομένου των εθνικών και θρησκευτικών εκδηλώσεων με επικέντρωση στις ανθρωπιστικές αξίες, ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος προσβολής της θρησκευτικής ή της εθνικής ταυτότητας των παιδιών.
–Προγράμματα πρόληψης και υγείας για μαθητές/μαθήτριες, εκπαιδευτικούς, γονείς, με στόχο την προσωπική και κοινωνική μας ανάπτυξη και υγεία και με θεματολογία σχετική με βασικές δεξιότητες ζωής (επικοινωνία, συνεργασία, αυτοαντίληψη και αυτοεκτίμησή, δικαιώματα και όρια, δημιουργία σχέσεων και φιλίας, αναγνώριση, έκφραση και διαχείριση συναισθημάτων, προστασία από κινδύνους κλπ.).
-Συχνή επικοινωνία με τις οικογένειες των μαθητών/μαθητριών, ώστε να αναγνωρίζουμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και να υποστηρίζουμε ανάλογα τα παιδιά στις δυσκολίες τους.
-Συνεργασία σχολείου και οικογενειών μαθητών με δομές και φορείς υγείας, και ειδικούς επιστήμονες για την πρόληψη ή την επίλυση σοβαρών ζητημάτων.
-Διδασκαλία από εθελοντές εκπαιδευτικούς ελληνικής γλώσσας (για πέντε σχολικά έτη) στους μετανάστες γονείς, για να έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνούν με το σχολείο, την ελληνική κοινωνία και να μπορούν να υποστηρίζουν τα παιδιά τους στα μαθήματα.
–Επιμόρφωση γονέων με στόχο την ενίσχυση του γονικού τους ρόλου και παράλληλα, την ενδυνάμωση της μεταξύ τους σχέσης και της σχέσης τους με το σχολείο.
–Ανακοινώσεις πολύγλωσσες (ελληνικά, αγγλικά, αλβανικά, αραβικά) και παράλληλη μετάφραση στις γλώσσες των μεταναστών γονέων στις συναντήσεις γονέων.
–Ενδοσχολική επιμόρφωση για τους εκπαιδευτικούς Η επιμόρφωσή μας έχει εργαστηριακό-βιωματικό χαρακτήρα, προϋποθέτει αναλυτικό σχεδιασμό, εφαρμογή και αξιολόγηση από το Σύλλογο διδασκόντων, αφορά τις ανάγκες μας και ανταποκρίνεται σε συγκεκριμένα προβλήματα που αντιμετωπίζαμε στο σχολείο.
-Τακτικές συνεδρίες του Συλλόγου διδασκόντων, ώστε οι εκπαιδευτικοί να εμπλεκόμαστε δημιουργικά και υπεύθυνα στη λειτουργία του σχολείου.
Τα αποτελέσματα των πρωτοβουλιών και των δράσεων που εφαρμόζουμε στο σχολείο και βέβαια με τη σταθερή, μόνιμη και όχι ευκαιριακή ή αποσπασματική εφαρμογή των παραπάνω σύνθετων δράσεων, (από παρατηρήσεις και καταγραφές εκπαιδευτικών και γονέων) θεωρούμε ότι είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά:
-Όλα τα παιδιά έρχονται με χαρά στο σχολείο, έχει ενισχυθεί η αυτοεκτίμηση και ο αυτοσεβασμός τους, αναπτύσσουν γρήγορα τις μεταξύ τους σχέσεις και τη σχέση τους με το σχολείο, δεν παρατηρούνται τάσεις απομόνωσης, αποκλεισμού και περιθωριοποίησης σε κανένα παιδί.
– Όλα τα παιδιά, έλληνες και μετανάστες βελτίωσαν την επίδοσή τους στα μαθήματα. Εκείνα που παρακολούθησαν στο παρελθόν τα μαθήματα μητρικής γλώσσας, βοηθήθηκαν ιδιαίτερα στη γενικότερη επίδοσή τους.
-Τα παιδιά των μεταναστών εντάσσονται εύκολα και γρήγορα.
-Δεν έχουμε μαθητικές διαρροές.
-Η επιθετικότητα των παιδιών έχει αμβλυνθεί. Γενικά δεν παρατηρούνται φαινόμενα βίας, ξενοφοβίας και ρατσισμού ανάμεσα σε παιδιά αλλά και γονείς (σε αντίθεση με την ύπαρξη τέτοιων φαινομένων που παρατηρούνται σε άλλα σχολεία της περιοχής).
-Δημιουργήθηκε Σύλλογος γονέων, που δυστυχώς δεν υπήρχε όταν ξεκινήσαμε τις δράσεις μας, στον οποίο συμμετέχουν ισότιμα και συνεργάζονταν μετανάστες και Έλληνες γονείς.
-Οι γονείς έχουν αναπτύξει σχέση μεταξύ τους και με τους εκπαιδευτικούς και υποστηρίζουν τις πρωτοβουλίες του σχολείου συμμετέχοντας ενεργά στις δραστηριότητές του. Επίσης, απευθύνονταν στο σχολείο για συμβουλευτική και υποστήριξη.
-Για την πρόληψη και αντιμετώπιση σοβαρών ζητημάτων συνεργαζόμαστε σταθερά με δομές υγείας και ειδικούς επιστήμονες ( π.χ. με τον Τομέα Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ, το Κέντρο Ημέρας Βαβέλ, την Εταιρεία Ψυχικής Υγείας Παιδιού και Εφήβου (ΕΨΥΠΕ), την Κοινωνική Υπηρεσία του Δήμου Αθηναίων, το Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο Αθήνας, κλπ.).
–Καλύπτουμε βασικές βιοποριστικές ανάγκες των παιδιών μέσω της συνεργασίας μας με το Δήμο Αθηναίων και με άλλους φορείς.
-Τέλος, οι εκπαιδευτικοί αποκτήσαμε γνώσεις και μεθοδολογικά εργαλεία, ώστε να διαχειριζόμαστε δημιουργικά την ετερογένεια του μαθητικού πληθυσμού στις τάξεις μας και να αντιμετωπίζουμε με άνεση προβλήματα που αφορούν στην επικοινωνία μας με τους γονείς. Αναπτύξαμε, επίσης, σχέσεις μεταξύ μας και με τους γονείς των μαθητών/μαθητριών μας και αλλάξαμε αντιλήψεις και συμπεριφορά σε ζητήματα που αφορούν τα παιδιά και το σχολείο.
Το σχολείο για πολλές από τις παραπάνω πρωτοβουλίες δέχτηκε βραβεύσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, οι εκπαιδευτικοί του παρουσίασαν τη δουλειά τους σε Συνέδρια, έκαναν δημοσιεύσεις και προσκαλούνται ως επιμορφωτές από πανεπιστημιακούς και άλλους εκπαιδευτικούς φορείς και οργανώσεις.
Σε αυτή όμως την προσπάθεια υπήρξαν και σοβαρές αντιδράσεις: η δίωξη των δράσεων του σχολείου και η συκοφάντηση του έργου του, που έφτασε έως και την ποινική μου δίωξη, που ήταν δίωξη του έργου του σχολείου. Βέβαια υπήρξε μεγάλη υποστήριξη από την πλειονότητα του εκπαιδευτικού κόσμου καθώς και μεγάλου μέρους της ελληνικής κοινωνίας, που συμπαραστάθηκαν στον αγώνα των εκπαιδευτικών του σχολείου. Στο δικαστήριο που ακολούθησε, ουσιαστικά επιβραβεύτηκε το έργο του σχολείου και οι επιλογές των εκπαιδευτικών του.
Τελειώνοντας, θεωρώ ότι επειδή τα προβλήματα στα σχολεία μας είναι πολύ σοβαρά, η παρέμβαση της Πολιτείας πρέπει να είναι άμεση και με μια προοπτική διάρκειας και συνέχειας. Θα πρέπει να ληφθούν μέτρα όπως η διδασκαλία της μητρικής γλώσσας, η παροχή κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού για τα αλλόγλωσσα παιδιά, επιμορφωτικά σεμινάρια στους εκπαιδευτικούς που θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους, προγράμματα ελληνικής γλώσσας για τους γονείς, λειτουργία Τάξεων Υποδοχής, αντισταθμιστικά προγράμματα και γενναία χρηματοδότηση των σχολείων με παιδιά που προέρχονται από χαμηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα κ.ά..
Ένα τέτοιο πλαίσιο, σε συνδυασμό και με άλλες πολιτικές και κοινωνικές πρωτοβουλίες, θεωρώ ότι θα συμβάλει στη δημιουργία ενός δημοκρατικού και ανθρώπινου σχολείου, που όλοι μας, γηγενείς και μετανάστες, έχουμε ανάγκη.
