Γράφει ο Φώτης Ρήνας
Τα παραδοσιακά τραγούδια και οι σκοποί που ακολουθούν το «τυπικό» της Μεγάλης Εβδομάδας χάνονται στα βάθη των αιώνων.
Ευαίσθητη η ελληνική ψυχή επηρεάζεται βαθειά από γεγονότα, από εκδηλώσεις, από βιώματα της εθνικής, θρησκευτικής και κοινωνικής ζωής. Αυτή τη λιτή και μεγαλόπρεπη ψυχή του ρωμιού που έχει ευαισθησία έντονη, απλοϊκότητα παιδική και μεγαλείο ήρωα, την βλέπομε αποτυπωμένη στο Δημοτικό τραγούδι, στην εθνική, λαϊκή μουσική μας παράδοση…
Τραγούδια λοιπόν, εμπνευσμένα από βιώματα θρησκευτικά της απλής και ταπεινής λαϊκής ψυχής, εξακολουθούν να τραγουδιούνται και σήμερα και αποτελούν μια γνήσια επιβίωση του Θρησκευτικού Δημοτικού τραγουδιού.
Στην κατηγορία αυτών των τραγουδιών ανήκουν και τα “τραγούδια του Λαζάρου”, που εξακολουθούν να τραγουδιούνται κάθε χρόνο, την παραμονή της γιορτής του Λαζάρου και τη Μεγάλη Παρασκευή, σε διάφορα διαμερίσματα της χώρας και ιδιαίτερα στην Ήπειρο.
Είναι τραγούδια λυπητερά, πένθιμα, γεμάτα πόνο για τα πάθη του Χριστού. Έχουν όμως μέσα τους συγχρόνως ολοζώντανη την αισιοδοξία για τη ζωή, γιατί μιλάνε για την Ανάσταση του Λαζάρου και την Ανάσταση του Χριστού. Συμπληρώνονται δε και από άλλα εγκωμιαστικά, όπως του “Σπιτιού”, του “Νοικοκύρη”, του “Γαμπρού”, κι’ ακόμη της “ξενιτιάς” κ.ά.
Θα πρέπει να πούμε ότι τα τραγούδια αυτά, τα τραγουδάνε ομάδες παιδιών (από τα χωριά της Ηπείρου), που γυρνάνε στα σπίτια του χωριού από τα ξημερώματα της παραμονής του Λαζάρου ίσαμε τα βαθειά μεσάνυχτα. Προηγουμένως, κάνουν κατά ομάδες πολυήμερες προετοιμασίες. Δηλαδή συγκεντρώνονται παρέες – παρέες και τραγουδάνε πατροπαράδοτα, φροντίζοντας να συντονίσουν τις φωνές τους. Ακόμη φροντίζουν και για τα καλάθια για να βάζουνε τα αυγά, που θα τους δωρίζουν στα σπίτια που τραγουδάνε. Τα καλάθια αυτά τα στολίζουν με λουλούδια αχλαδιάς, κουτσουπιάς κι’ αγριολούλουδα του αγρού.
Τα τραγούδια του Λαζάρου παραδίδονται σε μερικά χωριά, όπως στις Παπαδάτες Πρεβέζης και στο Περιστέρι Πωγωνίου, γραφτά. Δηλαδή τα μικρότερα παιδιά τα αντιγράφουν από τα τεφτέρια των μεγαλύτερων.
Πρώτο και κορυφαίο τραγούδι της κατηγορίας αυτής, είναι το ονομαζόμενο: “του Ιησού Χριστού”. Το τραγούδι αυτό ιστορεί συνοπτικά τα Πάθη του Χριστού, εκφράζοντας πόνο και λύπη κι΄αγανάκτηση για την άδικη απόφαση των Εβραίων να Τον σταυρώσουνε. Σύμφωνα με τον παραδοσιακό στίχο του χωριού Παπαδάτες Πρεβέζης το τραγούδι του Χριστού αρχίζει έτσι:
Καλός ο Άγιος ο Θεός, καλώς και να τον πούμε.
Όποιος το λέει χαίρεται κι΄ όποιος τ΄ακούει αγιάζει
και όποιος ακουρμαίνεται παράδεισο θα λάβει
παράδεισον και λειτουργόν και Μέγα Μοναστήρι.
Κάτου στα Ιεροσόλυμα μεσ΄ του Χριστού τον Τάφον
Εκεί Αγγέλοι λειτουργούν και Απόστολοι ψέλουν
ψέλουν το Άγιος ο Θεός και την Τιμιωτέραν.
Εκεί δένδρος δεν ήτανε δένδρος εφανερώθει
Ο δένδρος ήταν ο Χριστός και η ρίζα η Παναγία
Και τα κλωνάρια του δενδριού ήσαν οι Αποστόλοι
Και τα φυλλάκια πο΄θπεφταν ήσαν οι μαρτυρέοι
που μαρτυρούσαν κι’ έλεγαν για του Χριστού τα Πάθη:
– Χριστέ μου, τι σε σταύρωσαν οι άνομοι Εβραίοι
Οι άνομοι παράνομοι των Φαραώ το γένος…
Στη συνέχεια φανερώνει το λαϊκό, θρησκευτικό τούτο τραγούδι τον θρήνο της Παναγίας που βλέπει το Γιό της Σταυρωμένο κι’ εκφράζεται, η απελπισία της, ενώ ακούγεται ο Χριστός να της λέει να δείξει υπομονή και ψυχραιμία για να παίρνουν θάρρος οι μανάδες των παιδιών σε ανάλογες περιστάσεις. Και τελειώνει παρήγορα και ελπιδοφόρα με τούτη τη διαβεβαίωση του Χριστού, που προαναγγέλλει την Ανάστασή του:
Μόνο το Μέγα Σάββατο κατά το μεσονύχτι
που θα λαλήσει ο πετεινός σημαίνουν οι καμπάνες
Σημαίνει ο Θεός, σημαίνει η γή, σημαίνουν τα επουράνια…
Τραγούδι για τα πάθη του Χριστού τραγουδάνε σε μερικά χωριά και τη Μεγάλη Παρασκευή. Πένθιμος ύμνος του λαού το τραγούδι αυτό το λένε σαν είδος μοιρολογίου, αυτοσχέδιες παιδικές χορωδίες στους δρόμους, καθώς και γυναίκες μαυροφορεμένες. Είναι μια γνήσια παραδοσιακή έκφραση λύπης ευλαβικής στον “υπνώττοντα Νυμφίο”, που συγκινεί βαθύτατα:
Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα,
σήμερον όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπιούνται,
σήμερα βάλανε βουλή οι άνομοι Εβραίοι,
οι άνομοι και τα σκυλιά και τρισκαταραμένοι
για να σταυρώσουν το Χριστό, των πάντων βασιλέα
Κι΄ο Κύριος εθέλησε να μπει σε περιβόλι
να λάβει Δείπνο μυστικό, για να τον λάβουν όλοι.
Η Παναγιά η Δέσποινα καθόταν μοναχή της,
τας προσευχάς της έκανε για τον Μονογενή της…
Ένα άλλο τραγούδι θρησκευτικό του ελληνικού λαού, που τραγουδιέται την παραμονή της γιορτής του Λαζάρου είναι αυτό που έχει σαν θέμα το θάνατό του και την ανάστασή του από το Χριστό και λέει:
Σήμερον έρχεται ο Χριστός
Ο επουράνιος θεός
Εν τη πόλει Βηθανία
Με κλάδους με βαΐα
Εβγάτε σας παρακαλούμε
Για να σας διηγηθούμε
Και να μάθετε τι γίνει
Σήμερον στην Παλαιστίνη
Στη συνέχεια, το τραγούδι αναφέρει για τις αδελφές του Λαζάρου, που τον κλαίνε και για το Χριστό που έρχεται και τον γυρίζει από τον Άδη.
Η Δόμνα Σαμίου τονίζει τη σημασία που έχει η Παναγία στη λαϊκή μουσική παράδοση της Εβδομάδας των Παθών επισημαίνοντας: «Τη Μεγάλη Εβδομάδα στην Κάρπαθο και στην Κύπρο, π.χ., αλλά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, η Παναγία είναι παρούσα. Το μοιρολόι της Παναγίας έχει ως θέμα του την αναζήτηση από τη Μητέρα του Θεανθρώπου του γιου της. Το τραγούδι αυτό στις διάφορες περιοχές της Ελλάδας το τραγουδούν οι γυναίκες είτε το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης ως το πρωί, όταν έχει φύγει όλος ο κόσμος από την εκκλησία, είτε το επόμενο βράδυ, της Μεγάλης Παρασκευής, μετά την περιφορά του Επιταφίου».
Να πούμε ότι επιβάλλεται να γνωρίσουμε με πάθος τις πηγές της παραδοσιακής μας μουσικής. Να σταθούμε με αγάπη και φροντίδα κοντά στο θησαυρό του λαϊκού μας πολιτισμού. Να προβάλλουμε και να ζωντανέψουμε την πλούσια κληρονομιά μας, αντί να πιθηκίζουμε αδιόρθωτοι και να ντρεπόμαστε για τα γνήσια, τα δικά μας. Η αγάπη στις ρίζες της φυλής μας είναι ανάγκη επιτακτική σήμερα και συνδέεται με τη γενικότερη επιβίωσή μας.
(πηγή: περιοδικό “Μουσική”, Απρίλιος 1978. http://www.domnasamiou.gr/?i=portal.el.publications&id=42)
