Της Σμαράγδας Μανταδάκη
Στην είσοδο της βιβλιοθήκης των Θηβών στην αρχαία Αίγυπτο, μια επιγραφή στα αρχαία ελληνικά έγραφε: «Ψυχής Ιατρείον». Γιατί όμως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι η Βιβλιοθήκη ως χώρος ανάγνωσης γιατρεύει την ανθρώπινη ψυχή; Συμβαίνει αυτό στην πραγματικότητα; Και αν ναι, πώς μπορούμε σήμερα να λύσουμε τα προβλήματά μας μέσα από ένα βιβλίο; Η απάντηση ακούει στο όνομα βιβλιοθεραπεία…
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΒΙΒΛΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑ
Η βιβλιοθεραπεία, αν και σχετικά άγνωστη στην Ελλάδα, είναι μια υπαρκτή τεχνική, που μάλιστα γίνεται ολοένα και πιο δημοφιλής. Πρόκειται για μία μέθοδο που εδραιώθηκε με το πέρασμα του χρόνου σε διαφορετικές επιστήμες και τέχνες και στοχεύει σε ένα πράγμα: να μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε κάθε προσωπικό μας πρόβλημα, κάθε εσωτερική μας αγωνία που πολλές φορές μπλοκάρει την καθημερινότητά μας, και μας κάνει να νιώθουμε θλίψη, απαισιοδοξία και μοναξιά μέσα στις δυσκολίες μας.
Η ιδέα δεν είναι καινούρια. Επιγραφές σαν κι αυτή των αρχαίων Θηβών συναντάμε τόσο στη χώρα μας, στη μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, όσο και στο εξωτερικό, στην Ελβετία, στην Stifftsbibliothek, στο St. Gallen.
Στην Ιστορία της Ανάγνωσης, του Α. Manguel, αναφέρεται η χρήση των βιβλίων ως φυλαχτών έχοντας τη μαγική δύναμη να αλλάζουν τη ζωή κάποιου. Την εποχή που τα βιβλία δεν ήταν διαδεδομένα και οι αναγνώστες μετριόνταν στα δάχτυλα, η βιβλιοθεραπεία λειτουργούσε με την αφήγηση, από στόμα σε στόμα. Στην περίπτωση αυτή ο καλός αφηγητής ήταν και ο μεγάλος θεραπευτής, ο σοφός που θεράπευε με λέξεις.
Είναι γνωστό ότι μύθους και παραβολές χρησιμοποιούσαν όλοι σχεδόν οι μεγάλοι πνευματικοί δάσκαλοι, όπως ο Χριστός και ο Βούδας,
οι οποίοι θεράπευαν τα πάθη και άλλαζαν τη ζωή των ανθρώπων με συμβολικές ιστορίες.
Αν και οι θεραπευτικές ιδιότητες της επίδρασης των μύθων και της ανάγνωσης ιστοριών ήταν διαδεδομένες από τα αρχαία χρόνια, εντούτοις έπρεπε να συστηματοποιηθεί η ιδέα αυτή και να αποδοθεί ως όρος μόλις στις αρχές του 20ού αιώνα από τον Samuel Crothers, ο οποίος περιέγραψε την επίδραση της ανάγνωσης βιβλίων στην αλλαγή της ανθρώπινης συμπεριφοράς και απέδειξε την αξία της χρήσης των βιβλίων από ασθενείς, οι οποίοι είχαν ανάγκη να κατανοήσουν τα προβλήματά τους.
Η επίδραση αυτή μελετήθηκε ουσιαστικά στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου διαπιστώθηκε ότι στρατιώτες και άλλα θύματα πολέμου που νοσηλεύονταν, έδειχναν να τα πηγαίνουν καλύτερα με το πρόβλημα της υγείας τους όταν ήταν συστηματικοί αναγνώστες ιστοριών με ήρωες που τα παθήματά τους έμοιαζαν με τα δικά τους, ειδικά αν στο τέλος τα έβγαζαν πέρα. Έτσι, στις αρχές του 1920, βιβλιοθηκάριοι άρχισαν να προσφέρουν στο αναγνωστικό κοινό βιβλία ειδικά για τις θεραπευτικές τους χρήσεις. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, που κάποιοι δεν γνώριζαν ανάγνωση, γίνονταν δημόσιες αναγνώσεις, που αποδείχτηκε ότι λειτουργούσαν εξίσου θεραπευτικά για τους ακροατές.
ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ
Ξέρω, ακούγεται κάπως τρελό να έχεις μια αρρώστια και αντί να σηκωθείς το πρωί να πας στο γιατρό, να πηγαίνεις σε ένα βιβλιοπωλείο με ενημερωμένους υπαλλήλους, οι οποίοι να σου συστήνουν ένα ρεαλιστικό μυθιστόρημα με ήρωα κάποιον σαν κι εσένα, ο οποίος αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα περίπου σαν το δικό σου.
Το ίδιο μπορεί να συμβεί αν κατευθυνθείς στην πλησιέστερη βιβλιοθήκη ή αν ψάξεις μόνος σου στο ίντερνετ αναζητώντας βιβλία στα οποία αναγνωρίζεις τον εαυτό σου, κάτι από τη ζωή σου, κάποιες πτυχές από τα προβλήματα τα οποία μέχρι τώρα πίστευες ότι μόνο εσύ τα βιώνεις με τραυματικό τρόπο.
Έτσι κι αλλιώς, η γραφή αποτελεί μία ψυχαναλυτική διεργασία η οποία λειτουργεί λυτρωτικά για το συγγραφέα. Αυτή η δυναμική του βιβλίου μεταφέρεται στον αναγνώστη, ο οποίος «ανα-γιγνώσκει», δηλαδή ξαναγνωρίζει – σαν το κείμενο που διαβάζει να του υπενθυμίζει όσα ο ίδιος ξέρει και δεν θυμάται.
Έτσι, σε ένα βιβλίο βλέπω πράγματα για τον εαυτό μου, πράγματα που είχα ξεχάσει ή δεν συνειδητοποιούσα μέχρι να τα δω γραμμένα.
Η βιβλιοθεραπεία υπηρετεί την ανάγκη μας να βλέπουμε ότι η ζωή δεν είναι μονόδρομος, ότι υπάρχουν επιλογές και λύσεις, φτάνει να τις αναζητήσουμε και να τις τολμήσουμε, για να αλλάξουμε ριζικά τον τρόπο που βλέπουμε τη ζωή μας, αλλά και την ίδια μας τη ζωή. Γιατί είναι σαφώς στο χέρι μας να αλλάζουμε τη ζωή μας προς το καλύτερο με εναλλακτικές προσεγγίσεις, όπως αυτή της δημιουργικής γραφής και της ανάγνωσης βιβλίων. Πρακτικά, όμως, πώς ξεκινάει κανείς;
Στις ΗΠΑ και σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης τα πράγματα είναι πιο εύκολα. Υπάρχουν ειδικά «βιβλιοθεραπευτικά» βιβλιοπωλεία όπου τα βιβλία είναι χωρισμένα σε ράφια, σε θεματικές ενότητες (π.χ. Διαζύγιο, Μοναξιά, Απώλεια φίλου ή συγγενή, Σχέσεις Γονιών-Παιδιών, Αλλαγή διαμονής, Μετανάστευση κοκ.), έτσι ώστε να μπορείς να βρεις πιο εύκολα το βιβλίο που μπορεί να σε βοηθήσει να αλλάξεις τη ζωή σου προς το καλύτερο. Υπάρχει μεγάλη ποικιλία θεματικών ενοτήτων και εξειδίκευση, ανάλογα με τη χώρα στην οποία αναζητά κανείς υλικό και τη γλώσσα που είναι γραμμένα τα βιβλία. Στην Ελλάδα μπορεί να μην υπάρχουν ακόμη τέτοια εξειδικευμένα βιβλιοπωλεία, αλλά ασφαλώς υπάρχουν πολλά βιβλία που θα μπορούσαν κάλλιστα να εξυπηρετήσουν τους σκοπούς της βιβλιοθεραπείας, έστω κι αν ο συγγραφέας τους δεν τα έγραψε με αυτή την προοπτική.
ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Σύμφωνα με πολλούς ειδικούς, δεν χρειαζόμαστε πολλά για να κάνουμε τη ζωή μας καλύτερη με ένα βιβλίο. Συχνά η ανάγνωση λειτουργεί θεραπευτικά για τον αναγνώστη έστω κι αν αυτός δεν έχει καν ιδέα για τη μέθοδο. Πώς γίνεται αυτό; Πολύ απλά…
Κάποιος πέφτει τυχαία σε ένα βιβλίο που του σύστησε ένας γνωστός ή είδε τυχαία σε ένα βιβλιοπωλείο. Αρχίζει να το διαβάζει, και καθώς κυλούν οι σελίδες μπαίνει τόσο πολύ στην υπόθεση, που ξέρει όταν τελειώσει το βιβλίο τι έχει αλλάξει μέσα του και τι πρέπει να αλλάξει στη ζωή του από δω και πέρα. Το ίδιο μπορεί να συμβεί όταν βλέπουμε μια ταινία που μας καθηλώνει ή ένα θεατρικό έργο.
Αν συμβεί αυτό, παθαίνουμε ακριβώς αυτό που παθαίνουν και τα μικρά παιδιά, που χρησιμοποιούν ασυναίσθητα τη βιβλιοθεραπεία για να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες ενός σκληρού και άγνωστου κόσμου στον οποίο γεννήθηκαν. Μάλιστα πολλές φορές ζητούν με ένα είδος εμμονής να τους πεις την ίδια ιστορία που έχουν ήδη ακούσει εκατό φορές. Απολαμβάνουν το άκουσμά της καθώς συλλέγουν μεθοδικά όλα τα εφόδια που απαιτούνται για να ξεπεράσουν το ζήτημα που εκείνη την περίοδο τα απασχολεί.
Έτσι και οι ενήλικες μπορεί να διαβάσουν ένα βιβλίο πολλές φορές και κάθε φορά να ανακαλύπτουν κάτι καινούριο, σαν να λύνουν το γρίφο της ζωής τους ή να πηγαίνουν να δουν την ίδια ταινία ή να τη νοικιάζουν από το βίντεο-κλαμπ, επειδή ξέρουν ότι η θεραπεία τους βρίσκεται εκεί μέσα.
ΠΩΣ ΝΑ ΕΝΤΟΠΙΣΕΤΕ ΤΟ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟ ΒΙΒΛΙΟ
Ο μύθος είναι το απαραίτητο συστατικό της βιβλιοθεραπείας. Σε όποια μορφή κι αν γίνεται η ανάγνωση και η ίαση, χρειαζόμαστε μία υπόθεση, μία πλοκή. Το πρώτο, λοιπόν, που πρέπει να κοιτάξει κανείς σε ένα βιβλίο, από την οπτική της βιβλιοθεραπευτικής διαδικασίας, είναι να του μιλάει η υπόθεση, τα επεισόδια, οι ήρωες.
Διαβάστε προσεκτικά το οπισθόφυλλο. Κάντε μία τυχαία επιλογή στην αρχή, στη μέση και στο τέλος του βιβλίου διαβάζοντας αποσπασματικά, σχεδόν ενστικτωδώς. Είναι σαν μία πρώτη γνωριμία με έναν άνθρωπο. Το εξώφυλλο του βιβλίου είναι απλώς η εμφάνιση. Καμιά φορά μας παραπλανεί. Γι’ αυτό δώστε λίγο χρόνο να συνομιλήσετε με το κείμενο ή τους ανθρώπους στο χώρο που αναζητάτε βιβλία.
Ανταλλάξτε απόψεις, ρωτήστε ανθρώπους γι’ αυτό που ψάχνετε ή ρωτήστε ανθρώπους με τους οποίους πιστεύετε ότι έχετε κοινά σημεία για βιβλία που τους έκαναν αίσθηση. Με άλλα λόγια, ενημερωθείτε για την εκδοτική κίνηση και για τα βιβλία που υπάρχουν διαθέσιμα. Φροντίστε οι ιστορίες να έχουν καλό τέλος. Όταν είστε σε μια δύσκολη φάση και ζητάτε χέρι βοηθείας από ένα βιβλίο, αυτό που έχει σημασία είναι η θετική αντιμετώπιση του προβλήματος, όπως ένα μικρό παιδί που χρειάζεται τη διαβεβαίωση, «και έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα».
Αν πάλι έχετε ισχυρή προσωπικότητα και μπορείτε να δείτε κριτικά τους ήρωες αφού ταυτιστείτε με τα παθήματά τους, μπορείτε να επιλέξετε να διαβάσετε κάτι έστω κι αν στο τέλος η ρεαλιστική πλευρά της έκβασης σας αποκαρδιώνει, αλλά σας φαίνεται λογική. Κάτι επίσης σημαντικό είναι να μπορούμε να ταυτιστούμε με τους ήρωες της ιστορίας σε πρώτο επίπεδο. Αν δεν σας εμπνέει ο πρωταγωνιστής της ιστορίας, μην το παλεύετε…
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΙΔΙΚΟΥ
Σε κάθε περίπτωση, το κλειδί είναι να διαλέγει κανείς ρεαλιστικές ιστορίες με θετική στάση αντιμετώπισης της ζωής από τον ήρωα ή τους ήρωες της υπόθεσης. Και μιλάμε βεβαίως για ρεαλιστικά διηγήματα και μυθιστορήματα ή ακόμη και αληθινές ιστορίες που συναντάμε σε βιογραφίες σημαντικών προσώπων.
Έτσι, λοιπόν, θα ήταν χρήσιμο να αναζητούμε υλικό σε βιβλία εσωτερισμού, πνευματικότητας, ιστορικά, αλλά και βιβλία ανάλογα με την προσωπικότητά μας από άλλες περιοχές μελέτης.
Ακόμα και ένα βιβλίο επιστημονικής φαντασίας, όταν είναι καλογραμμένο και έχει σαφή περιγραφή των ηρώων και των καταστάσεων, μπορεί συμβολικά να «μιλήσει» μέσα μας και να μας δώσει ιδέες για να ξεπεράσουμε προβλήματα της ζωής μας. Τέτοιου τύπου συμβολική ή ονειρική γραφή είναι κατάλληλη κυρίως για ενήλικες, αφού ξέρουν να αφήνουν το βιβλίο να μιλήσει, να δώσει λύσεις. Αυτό υποστηρίζει η μία σχολή των βιβλιοθεραπευτών.
Εναλλακτικά, υπάρχει και η άλλη σχολή, στην οποία ανήκουν κυρίως οι ψυχολόγοι, οι εκπαιδευτικοί και οι βιβλιοθηκονόμοι βιβλιοθεραπευτές. Η ταύτιση με τον ήρωα και η λύτρωση μέσα από την ανάγνωση διασφαλίζεται με συγκεκριμένα στάδια, τα οποία υποστηρίζονται από το συντονιστή μίας συνεδρίας, μίας συνεύρεσης σε ομάδα ατόμων, τα οποία συζητούν για το πρόβλημα του ήρωα και πώς βλέπουν τον εαυτό τους. Σύντομα, με τις κατάλληλες ερωτήσεις του ειδικευμένου βιβλιοθεραπευτή-εμψυχωτή της ομάδας ακόμα και οι πιο εσωστρεφείς αναγνώστες βρίσκουν κάποια στιγμή διέξοδο στο πρόβλημά τους και μία αλλαγή οπτικής στο πρόβλημα που τους απασχολεί.
Αν είναι δύσκολο να βρεθεί ένας ειδικός, για τα ελληνικά δεδομένα, μπορείτε να δημιουργήσετε μία λέσχη ανάγνωσης, όπως αυτές του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου ή να συμμετάσχετε σε κάποια από τις ήδη υπάρχουσες. Αν πάλι βρίσκεστε σε κάποιο σημείο της χώρας που δεν υπάρχει τέτοια δυνατότητα, μπορείτε να συνομιλήσετε διαδικτυακά και να μοιραστείτε τις εμπειρίες και τις σκέψεις σας για ένα βιβλίο που διαβάσατε με ανθρώπους που μπορεί να έχουν τις ίδιες ανησυχίες με σας. Καλή αρχή!
Η ΣΜΑΡΑΓΔΑ ΜΑΝΤΑΔΑΚΗ είναι συγγραφέας λογοτεχνικών βιβλίων για παιδιά και μυθιστορημάτων για ενήλικες.
(πηγή: enallaktikidrasi.com)
