Γράφει η Δήμητρα Τσαμαδή – Ψυχολόγος
Με τον όρο επιθετικότητα αναφερόμαστε σε ενέργειες ενός ατόμου που αποσκοπούν στο να προκαλέσουν πόνο, τραύμα, ζημιά ή άγχος τόσο στους άλλους, όσο και στον ίδιο του τον εαυτό. Εκτός της εχθρικής επιθετικότητας, που κατευθύνεται ενάντια σε κάποιο πρόσωπο και συνοδεύεται από αρνητικά συναισθήματα, υπάρχει και η συντελεστική επιθετικότητα που αποσκοπεί κυρίως στην απόκτηση ή τη διατήρηση κάποιου αντικειμένου, στην κυριαρχία μίας περιοχής ή στην εξασφάλιση κάποιου δικαιώματος.
Αντικείμενο πολλών ερευνών αποτελεί η πηγή της επιθετικότητας. Δύο είναι οι κύριες απόψεις:
1)Η επιθετικότητα προκαλείται και εκδηλώνεται λόγω ενδογενών αιτιών.
2)Η επιθετικότητα είναι αποτέλεσμα εξωτερικών περιβαλλοντικών επιδράσεων, δηλαδή των εμπειριών και των βιωμάτων του ατόμου που βασίζεται στη μάθηση.
Η επιθετικότητα είναι θεμελιακό στοιχείο της ανθρώπινης συμπεριφοράς, καθώς εδράζεται στα πιο πρωτόγονα ένστικτά μας. Στην περίπτωση του εφήβου, γίνεται φανερή με μερικά ίσως ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η πραγματική έκδηλη επιθετικότητα του εφήβου είναι ένα μείζον πρόβλημα της σύγχρονης οικογένειας και, κατ’ επέκταση, της κοινωνικής μας ζωής. Ως κύριο χαρακτηριστικό της εφηβικής περιόδου, η έντονη επιθετικότητα προς τα πρόσωπα του οικογενειακού περιβάλλοντος μετατίθεται και προς τους δασκάλους, αλλά και προς όλα τα πρόσωπα εξουσίας στη ζωή του εφήβου. Διάφορες μορφές επιθετικότητας των εφήβων είναι οι εκρήξεις οργής, το μίσος, που μπορεί να εκδηλώνεται με εκφοβισμούς, η παρανοϊκή εχθρότητα, που μπορεί να δημιουργήσει στον έφηβο μία ακατανίκητη επιθυμία να προκαλέσει πόνο και βλάβη σε άλλους (ανθρώπους και ζώα), τα πειράγματα και οι ψευτοπαλικαρισμοί, η χρήση άσχημης γλώσσας, με σκοπό να προκαλέσει την προσοχή και να σοκάρει, η θεατρική μονοπώληση της προσοχής των άλλων, αλλά και οι αυτοκαταστροφικές μορφές επιθετικότητας, όπως η απομόνωση, η διατήρηση απόστασης από τους άλλους, η φυγή από το σπίτι, η αντικοινωνική συμπεριφορά, η εφηβική παραβατικότητα, τα ναρκωτικά και οι διάφορες διατροφικές διαταραχές, όπως η βουλιμία και η ανορεξία.
Η εφηβική επιθετικότητα έχει αποδοθεί κυρίως σε τέσσερις αιτίες που συντρέχουν σε αυτή την αναπτυξιακή περίοδο:
Α) Ορμονικές: μέχρι και πρόσφατα, ήταν γνωστό πως η επιθετικότητα είναι στενά συνδεδεμένη με την τεστοστερόνη και ιδιαίτερα με τα ανδρογόνα, τα επίπεδα των οποίων αυξάνονται κατακόρυφα κατά την περίοδο της εφηβείας. Οπότε λίγο-πολύ η έκδηλη επιθετική συμπεριφορά αποδίδονταν κυρίως σε έφηβα αγόρια και όχι τόσο σε κορίτσια. Ωστόσο, νέα ερευνητικά δεδομένα έχουν πλέον αποδείξει πως τα οιστρογόνα (ορμόνες που πολλαπλασιάζονται κυρίως στα κορίτσια κατά την εφηβεία) είναι επίσης υπεύθυνα για την επιθετικότητα.
Β) ΜΜΕ και Games: σοβαρό παράγοντα κινδύνου αποτελεί σήμερα και η παρουσία των βίαιων επιθετικών και σεξουαλικού περιεχομένου σκηνών που προβάλλονται από τα ΜΜΕ. Σύμφωνα με έρευνες, τα παιδιά, μέχρι να αποφοιτήσουν από το σχολείο, θα έχουν περάσει πολύ περισσότερο χρόνο μπροστά στην τηλεόραση, παρά μέσα στην τάξη. Το 22% των εγκλημάτων που διαπράττονται από ανηλίκους οφείλεται σε απομίμηση τηλεοπτικών ηρώων (Παπαγεωργίου, 2005). Το ίδιο φαίνεται να συμβαίνει και στην περίπτωση των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, τα περισσότερα από τα οποία απαιτούν τη χρήση έντονης βίας. Η έκθεση σε βίαιο υλικό αυξάνει τη βίαιη φαντασία και συνεπώς και την επιθετική συμπεριφορά.
Γ) Ενδοοικογενειακή Βία: τα κακοποιημένα παιδιά έχουν υψηλή επικινδυνότητα σε διαπροσωπική βία, κακοποιητική σεξουαλική συμπεριφορά και σε χρήση ουσιών. Επίσης, ευρήματα δείχνουν ότι αδυνατούν να ρυθμίσουν συναισθήματα όπως ο φόβος και ο θυμός. Η παιδική κακοποίηση έχει επίσης συνδεθεί και με την πεποίθηση ότι η επιθετική συμπεριφορά είναι φυσιολογική και αποδεκτή ως στρατηγική επίλυσης διαπροσωπικών προβλημάτων. Σε έρευνες έχει βρεθεί πως οι έφηβοι είναι πιθανότερο να χτυπήσουν μητέρες που είχαν υπάρξει θύματα συντροφικής κακοποίησης (Gelles & Straus, 1988). Τέλος, σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι η παιδική βία κατά των ζώων και οι υπόλοιπες μορφές ενδοοικογενειακής βίας συνυπάρχουν (Ascione, 2000; Arluke et al., 1999) και αργότερα, στην ενήλικη πλέον ζωή του εφήβου, μετατρέπονται σε άμεση επιθετικότητα προς άλλους ανθρώπους.
Δ) Bullying: Το φαινόμενο αυτό είναι η άσκηση βίας και κοινωνικής απομόνωσης στο σχολείο και εμφανίζεται ιδιαίτερα στην εφηβεία. Το να κάνει και το να υφίσταται κάποιος bullying σχετίζεται με προβλήματα προσαρμογής και περισσότερο ακραίες μορφές επιθετικότητας. Ερευνητές που μελετούν το φαινόμενο αυτό διακρίνουν την άμεση έκφρασή του (πρόκληση σωματικής βλάβης ή απειλή αυτής) και την έμμεση (καταστροφή ή απειλή καταστροφής των φιλικών σχέσεων του θύματος και γενικότερα την απομόνωσή του). Επιπλέον, τα προγράμματα anti-bullying παγκοσμίως υποστηρίζουν πως το φαινόμενο αυτό είναι ένα συστημικό πρόβλημα, αφού δεν αφορά μόνο τους bullies και τα θύματα, αλλά και ολόκληρες τις ομάδες συνομηλίκων που εμπλέκονται.
Τώρα, για να μην θορυβηθούν οι περισσότεροι, αν όχι όλοι οι γονείς, πρέπει να τονιστεί πως η επιθετικότητα γενικά αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης. Στην εφηβεία, που συντρέχουν διάφοροι και πρωτόγνωροι για τον έφηβο, παράγοντες, είναι λογικό και αναμενόμενο τα επίπεδα της επιθετικότητας να αυξάνονται. Ένας φυσιολογικός έφηβος και θα αμφισβητήσει εντόνως την γονεϊκή εξουσία, και θα απορρίψει διάφορες κοινωνικές πεποιθήσεις, και θα έχει και τις εξάρσεις του ώστε να δει μέχρι που μπορεί να φτάσει και, γενικότερα, όλη του η συμπεριφορά θα χαρακτηρίζεται από μία συνεχή μάχη για την σύσταση της νέας του ταυτότητας. Το πρόβλημα έρχεται όταν ξεφύγει τελείως και για σημαντικό χρονικό διάστημα από τα επιτρεπτά όρια και εμφανίσει δυσλειτουργικές συμπεριφορές, βλαπτικές προς τους άλλους, αλλά, κυρίως, προς τον εαυτό του.
Πίσω από την επιθετικότητα ενός εφήβου μπορεί να κρύβονται διάφοροι παράγοντες. Η προσοχή θα πρέπει να στραφεί προς την κατεύθυνση της εφηβικής επιθετικότητας, καθώς αποτελεί ένα από τα πλέον σημαντικά θέματα, χωρίς να αφήσει καμία παράμετρο στο σκοτάδι. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως ζούμε σε μία άκρως επιθετική εποχή, με πάμπολλους βίαιους παράγοντες να εισβάλουν στις ζωές μας με το έτσι θέλω. Οι έφηβοι, που για πρώτη φορά ίσως αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τι συμβαίνει στην κοινωνία γύρω τους, είναι λογικό και επόμενο να επηρεαστούν. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει να δοθεί επιπλέον προσοχή στην διαπαιδαγώγησή τους, αλλά και στα ιδιαίτερα εκείνα σημάδια που μπορεί να δείχνουν πως κάτι δεν πάει καλά.
