Η προβληματική, εκτός ελέγχου συμπεριφορά ενός παιδιού αποτελεί σε πολλές περιπτώσεις την πιο απτή απόδειξη πως τα όρια και οι κανόνες από την πλευρά των γονιών δεν έχουν τεθεί με σαφή τρόπο. Ή μήπως όχι;
Ο Δημήτρης είναι πέντε χρονών και μαθητής του Νηπιαγωγείου. Οι γονείς του αδυνατούν να τον ελέγξουν, καθώς δεν αντέχει να υπακούει εντολές και αντιδρά με έντονες εκρήξεις θυμού: ουρλιάζει, χτυπά το κεφάλι του ή τους γύρω του, κλαίει ή σπάει πράγματα. Ηρεμεί μόνο όταν του δώσουν αυτό που θέλει. Ο μικρός Δημήτρης αποτελεί ένα αρκετά συνηθισμένο παράδειγμα παιδιού με ακραίες συμπεριφορές τις οποίες οι γονείς του αδυνατούν να χειριστούν. Ο Βαγγέλης Κανταρτζής, Σχολικός Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής, εξηγεί ότι παιδιά εκτός ελέγχου «απαντώνται» σε όλες τις ηλικίες, σε κάθε περίπτωση, βέβαια, τα προβλήματα συμπεριφοράς εκδηλώνονται με διαφορετικό τρόπο. Ένα παιδί Δημοτικού, δηλαδή, πιθανόν να αποτελεί τον ταραξία της τάξης και να ενοχλεί τους συμμαθητές του, ενώ ένας 15χρονος θα αγνοεί τους γονείς του, σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα μπορεί ακόμη και προβλήματα με το νόμο να έχει. Ο κ. Κανταρτζής, ωστόσο, επισημαίνει πως η ανεξέλεγκτη συμπεριφορά είναι πιθανό να εμφανιστεί πολύ νωρίτερα «Οι ανεξέλεγκτες συμπεριφορές μπορούν να εμφανιστούν ήδη από τη βρεφική ηλικία (υπερβολικό κλάμα, ανυπακοή σε όρια, κλπ). Ωστόσο, στη βρεφική ή νηπιακή ηλικία, οι δύσκολες συμπεριφορές μπορούν να αντιμετωπιστούν από τους γονείς κι έτσι σπανίως θεωρούνται αυτά τα παιδιά ‘ανεξέλεγκτα’. Σε ό,τι αφορά τη σχολική ηλικία, τα καταγεγραμμένα ποσοστά εμφάνισης έντονων διαταρακτικών συμπεριφορών κυμαίνονται από 6% – 16%». Σε ό,τι αφορά τα αίτια των συμπεριφορών αυτών, ο ψυχολόγος τα αποδίδει σε πολλαπλούς παράγοντες «Αιτίες για την εκδήλωση τέτοιων συμπεριφορών είναι ο συνδυασμός κληρονομικότητας και περιβάλλοντος. Δηλαδή μπορεί να συνυπάρχουν μια ‘δύσκολη’ ιδιοσυγκρασία του παιδιού και ταυτόχρονα η αυστηρή ή ασταθής συμπεριφορά των γονιών. Πολλές φορές οι δύσκολες συμπεριφορές εντείνονται όταν παραμελούνται οι ανάγκες του παιδιού, όταν δεν υπάρχουν σαφείς κανόνες από τους γονείς, ήρεμοι και σταθεροί τρόποι οριοθέτησης, όταν υπάρχουν έντονα συγκρουσιακές σχέσεις μεταξύ των γονέων, καθώς και όταν χρησιμοποιούνται αρνητικοί χαρακτηρισμοί εναντίον του παιδιού (κακομαθημένο, τεμπέλης, άχρηστος, κλπ)».
Αντίληψη των κανόνων και του λάθους
Κι εδώ τίθεται το ερώτημα, πότε ένα μικρό παιδί αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι παραβιάζει τους κανόνες που θέτουν οι γονείς του; «Η αντίληψη των κανόνων και της απόκλισης από αυτούς (αντίληψη του λάθους) είναι μια αναπτυξιακή διαδικασία, η οποία εξελίσσεται παράλληλα με τη γνωστική, κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου» απαντά ο κ. Κανταρτζής. «Συνήθως τα παιδιά μπορούν να αντιληφθούν απλούς κανόνες συμπεριφοράς ήδη από τη βρεφική ηλικία (π.χ. δε χτυπάμε ή μαζεύουμε τα παιχνίδια μας). Ωστόσο, πολλές φορές ένα παιδί μπορεί να δυσκολεύεται να καταλάβει ότι μια συμπεριφορά του δεν ήταν σωστή. Στις περιπτώσεις όπου έχει αποκλειστεί κάποια νοητική ή αναπτυξιακή διαταραχή, αυτό πιθανά οφείλεται στη μη σαφήνεια των κανόνων ή στη μη συνέπεια στους κανόνες αυτούς από την πλευρά των ενηλίκων (άλλα λέμε και άλλα κάνουμε), ενώ πολλές φορές άλλα ορίζει ο ένας γονιός κι άλλα ο άλλος».
Επιπλέον, συμβαίνει συχνά οι γονείς να χαρακτηρίζουν τα παιδιά που συμπεριφέρονται με ανάλογους τρόπους αντιδραστικά, δύσκολα, ιδιότροπα, κακομαθημένα, πολλές φορές ακόμα και μπροστά στα ίδια τα παιδιά. «Οι χαρακτηρισμοί καλό είναι να αποφεύγονται» τονίζει ο ψυχολόγος, καθώς διαμορφώνουν μια εικόνα και προσδοκίες για το παιδί, τα οποία είτε υιοθετεί ως ρόλο, είτε πασχίζει να εγκαταλείψει, συχνά με κοινωνικά μη αποδεκτές συμπεριφορές».
Πρακτικές συμβουλές χειρισμού
Ειδικοί ψυχολόγοι που εξειδικεύονται σε παιδιά – εφήβους ή τα Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα μπορούν να βοηθήσουν τους γονείς που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα με τα παιδιά τους, παρέχοντας μία ολοκληρωμένη αξιολόγηση και προτείνοντας εξατομικευμένες παρεμβάσεις. Ο κ. Κανταρτζής ωστόσο, δίνει το γενικό πλαίσιο:
1. Διαμορφώστε κοινούς κανόνες συμπεριφοράς, που να είναι απλοί και κατανοητοί από όλους στην οικογένεια (π.χ. επιτρέπεται να θυμώνουμε αλλά όχι να χτυπάμε, μαζεύουμε τα παιχνίδια μας στο τέλος, επιστρέφουμε συγκεκριμένη ώρα ανάλογα με την ηλικία, κλπ).
2. Ιεραρχήστε τις συμπεριφορές – στόχους, από την πιο εύκολη στην πιο δύσκολη ή από την πιο σημαντική στις λιγότερο σημαντικές (π.χ. πρώτα επιδιώκουμε να πηγαίνει σχολείο και αφού το πετυχαίνει, σταδιακά ενισχύουμε το να διαβάζει).
3. Δώστε έμφαση στην επιβράβευση. Είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος διαμόρφωσης της συμπεριφοράς ενός παιδιού.
4. Επιβραβεύστε με γνήσιο τρόπο τις θετικές συμπεριφορές του λεκτικά (μπράβο, τα κατάφερες!, είμαι περήφανος για σένα!, κλπ), σωματικά (χάδι, «κόλλα το», αγκαλιά, κλείσιμο ματιού, κλπ), με τη χρήση υλικών και αντικειμένων που κινητοποιούν το παιδί.
5. Επικοινωνήστε με το παιδί με συζήτηση, συμμετέχοντας στο παιχνίδι ή τις δραστηριότητές του. Αναγνωρίστε τις ανάγκες του. Δοκιμάστε τη χρήση της καρέκλας ηρεμίας (time-out), καθώς και την αρνητική ενίσχυση (π.χ. δε θα σου πάρω παγωτό αν…) σε περιπτώσεις ανυπακοής.
6. Η τιμωρία και ιδιαίτερα η σωματική, καλό είναι να αποφεύγεται, καθώς με αυτόν τον τρόπο δίνουμε το μήνυμα στο παιδί ότι με τη βία μπορούμε να πετύχουμε αυτό που θέλουμε. Άρα του παρέχουμε ένα αρνητικό πρότυπο προς μίμηση.
7. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό οι γονείς να είστε συνεπείς στην τήρηση των κανόνων και να κρατάτε την ίδια στάση, να μην εκπέμπετε δηλαδή διπλά μηνύματα προς το παιδί. Είναι γνωστό ότι στις περιπτώσεις όπου οι γονείς έχουν διαφορετική στάση, δημιουργείται σύγχυση και ανασφάλεια στο παιδί, το οποίο συχνά αντιδρά με υπερβολικό ή και χειριστικό τρόπο.
8. Τέλος, βάλτε όρια απλά και σαφή, τα οποία θα επικοινωνούνται στο παιδί με σταθερό και ήρεμο τόνο και βέβαια θα ανταποκρίνονται στο αναπτυξιακό του επίπεδο.
Ευχαριστούμε για τη βοήθειά του τον κ. Βαγγέλη Κανταρτζή, MSc Σχολικό Ψυχολόγο, Ψυχοθεραπευτή, Συνεργάτη στο Ιατρικό Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο (ΙΨΚ)
(πηγή: agelioforos.gr)
