Της Μπογά Ανδρονίκης, Ψυχολόγου, Επιστημονικά Υπεύθυνης Κέντρου Πρόληψης
Όταν πολλές φορές αναπολούμε την παιδική μας ηλικία, εστιάζουμε στην ανεμελιά και το παιχνίδι. Για τους περισσότερους από μας ήταν η εποχή που δεν είχαμε υποχρεώσεις, δεν παίρναμε τα πράγματα πολύ στα σοβαρά, δε μας βάραιναν ιδιαίτερα έγνοιες και στεναχώριες – σε σύγκριση πάντα με την ενήλικη ζωή μας. Τείνουμε όμως να ξεχνάμε ότι ακόμη και τότε υπήρχαν πράγματα που μας ανησυχούσαν και μας άγχωναν, απαιτήσεις και απογοητεύσεις.
Η αλήθεια είναι ότι ακόμη και τα πολύ μικρά παιδιά ανησυχούν και νιώθουν στρες για πολλούς λόγους, άλλα σε μικρότερο κι άλλα σε μεγαλύτερο βαθμό και ένταση.
Στρες: τι είναι και από πού πηγάζει
Το στρες είναι σύγχρονος όρος και σημαίνει πίεση, ένταση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η ψυχοσωματική αντίδραση του ατόμου, όταν αυτό έρχεται αντιμέτωπο με κάποιο πρόβλημα, δυσκολία ή απαίτηση και δεν είναι σίγουρο αν έχει τις απαιτούμενες δυνάμεις, ικανότητες ή ακόμη και το χρόνο, για να ανταπεξέλθει.
Οι παράγοντες που προκαλούν στρες μπορεί να προέρχονται τόσο από το εξωτερικό περιβάλλον (δηλ. την οικογένεια, τους φίλους, το σχολείο), όσο κι από το ίδιο το άτομο (εσωτερικές πιέσεις). Μάλιστα, οι πιέσεις που δέχεται το παιδί από τον εαυτό του μπορεί να είναι και οι πιο σημαντικές, καθώς πολλές φορές υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε αυτό που νομίζει ότι πρέπει να κάνει και σε αυτό που μπορεί στην πραγματικότητα να κάνει σε διάφορες περιστάσεις στη ζωή του.
Το στρες επηρεάζει κάθε άτομο που έχει την αίσθηση ότι το βαραίνουν πολλά πράγματα που δυσκολεύεται να «σηκώσει» ή όταν περνάει μια περίοδο μεγάλων ή/και συνεχών αλλαγών. Από αυτό το βίωμα δεν εξαιρούνται τα παιδιά – κάτι που μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικό, ειδικά όταν αυτά δεν έχουν αναπτύξει τους κατάλληλους μηχανισμούς για να το αντιμετωπίσουν.
Πολλές είναι οι περιπτώσεις όπου ένα παιδί μπορεί να βιώσει στρες και ο τρόπος που θα το βιώσει συνδέεται άμεσα με την ηλικία και το επίπεδο στο οποίο βρίσκεται:
Ο αποχωρισμός από τους γονείς αποτελεί τη σημαντικότερη πηγή άγχους κι εκνευρισμού, ειδικά σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Για παράδειγμα, ένα δίχρονο παιδί μπορεί να είναι αγχωμένο κι ανήσυχο, επειδή ο άνθρωπος που χρειάζεται για να νιώσει ήρεμα κι ευχάριστα – η μητέρα ή ο πατέρας του – δεν βρίσκεται, όσο θα ήθελε, κοντά του.
Αλλαγές, μικρές και μεγάλες, που αφορούν τις συνθήκες ζωής στην οικογένεια ή και την καθημερινή ρουτίνα του (ειδικά για πιο μικρά παιδιά), όπως ο ερχομός ενός μωρού στην οικογένεια, η είσοδός του στο σχολείο, μια μετακόμιση ή η παρουσία ενός φιλοξενούμενου στο σπίτι.
Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, τη σκυτάλη παίρνουν οι ακαδημαϊκές απαιτήσεις (σχολική επιτυχία, βαθμοί, διαγωνίσματα) και οι κοινωνικές πιέσεις – ιδιαίτερα η ανάγκη του παιδιού να ενσωματωθεί με επιτυχία στην ομάδα των συνομηλίκων του και τα όποια προβλήματα αυτό συνεπάγεται ( απόρριψη, πίεση από τους συνομιλήκους, πειράγματα).
Ένα υπερβολικά φορτωμένο πρόγραμμα δραστηριοτήτων, που δεν αφήνει στο παιδί ελεύθερο χρόνο για να παίξει και να χαλαρώσει μετά το σχολείο.
Προβλήματα που αφορούν την οικογένεια, όπως οικονομικές δυσκολίες, κάποια ασθένεια ενός συγγενικού προσώπου , προβλήματα στη δουλειά ή κάποιοι μικροτσακωμοί. Οι γονείς χρειάζεται να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στον τρόπο με τον οποίο συζητούν τέτοια θέματα μπροστά στα παιδιά, καθώς αυτά έχουν την «ιδιότητα» να υιοθετούν και τελικά να «φορτώνονται» τις ανησυχίες των γονιών τους.
Ειδήσεις για φυσικές καταστροφές, πολέμους, τρομοκρατικές επιθέσεις και ο,τιδήποτε ενέχει κάποιο κίνδυνο για τον κόσμο, μπορεί να αποτελέσει πηγή στρες, καθώς τα παιδιά μπορεί να ανησυχούν για την ασφάλειά τους, αλλά και την ασφάλεια των αγαπημένων τους προσώπων.
Ασθένεια, θάνατος, διαζύγιο: όταν η πίεση από τέτοιου είδους γεγονότα στη ζωή μιας οικογένειας προστίθεται στις καθημερινές πιέσεις που βιώνει ένα παιδί, τότε το στρες γίνεται πιο έντονο κι επώδυνο. Ακόμη και το πιο ανώδυνο και συναινετικό διαζύγιο είναι μια δύσκολη εμπειρία για τα παιδιά, αφού το βασικό σύστημα που μέχρι τώρα τους παρείχε ασφάλεια – η οικογένεια – περνάει μια δύσκολη φάση αλλαγής.
Σημάδια: πώς θα καταλάβετε εάν το παιδί σας είναι αγχωμένο;
Παρόλο που δεν είναι πάντα εύκολο να διακρίνετε πότε το παιδί σας βιώνει έντονο άγχος, εντούτοις υπάρχουν κάποια σημάδια που χρειάζεται να προσέξετε και να αξιολογήσετε – λαμβάνοντας, πάντα, υπόψη την ιδιοσυγκρασία και την ηλικία του :
Βραχυπρόθεσμες αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού, όπως σκαμπανεβάσματα στη διάθεση, ξαφνική κι έντονη κινητικότητα, δυσκολία να σας αφήσει, υπερβολικές αντιδράσεις σε μικρής σημασίας προβλήματα
Εφιάλτες και αλλαγές στις συνήθειες του ύπνου
Νυχτερινή ενούρηση
Σωματικές ενοχλήσεις, όπως επίμονος στομαχόπονος και πονοκέφαλος, εμετοί, ζαλάδες
Νευρικά τικ, όπως παίξιμο των ματιών ή των μυών του προσώπου ή τραύλισμα
Υιοθέτηση νέων συνηθειών (για πιο μικρά παιδιά), όπως ρούφηγμα του αντίχειρα, επίμονο παιχνίδι με τα μαλλιά ή ακόμα και σκάλισμα της μύτης
Αδυναμία συγκέντρωσης και παρακολούθησης. Πολλές φορές τα παιδιά δυσκολεύονται να ολοκληρώσουν τις εργασίες του σχολείου και να ανταποκριθούν γενικά στις απαιτήσεις του, με αποτέλεσμα να πέφτει η επίδοσή τους
Απόσυρση και απομόνωση. Κάποια παιδιά κλείνονται στον εαυτό τους και ξοδεύουν τον περισσότερο χρόνο τους μόνα, ενώ δυσκολεύονται να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν φιλικές σχέσεις
Συναίσθημα ανικανότητας, υποτίμηση των δυνατοτήτων του και του εαυτού του, δηλώσεις παραίτησης και απογοήτευσης,
Ψέματα, έντονη επιθετικότητα, παραβατικότητα, εκφοβισμός και περιφρόνηση κάθε είδους αρχής και εξουσίας
Πώς αντιμετωπίζουν το στρες τα παιδιά και οι έφηβοι
Τα παιδιά και οι έφηβοι αντιμετωπίζουν τις καταστάσεις που τους προκαλούν στρες τόσο με υγιείς, όσο και με επικίνδυνους τρόπους και παρόλο που πολλές φορές δεν το ομολογούν, χρειάζονται βοήθεια από τούς γονείς τους, ώστε να μπορέσουν να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους.
Προκειμένου να εκτονώσουν το στρες, τα παιδιά συνηθίζουν να:
– παίζουν ή να εμπλέκονται σε κάποια δραστηριότητα
– ακούν μουσική
– παρακολουθούν τηλεόραση ή παίζουν παιχνίδια στον υπολογιστή
– μιλούν σε φίλους
– προσπαθούν να μην σκέφτονται ό,τι τους αγχώνει
– προσπαθούν να βρουν μια λύση
– τρώνε
– χάνουν την ψυχραιμία τους
– μιλούν στους γονείς τους
– κλαίνε
Ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό των παιδιών που βιώνουν στρες, έχουν την τάση να ξεσπάνε στον εαυτό τους, πολλές φορές τραυματίζοντάς τον ( κοψίματα, δαγκώματα, χτύπημα του κεφαλιού στον τοίχο). Τα παιδιά αυτά είναι πολύ πιθανό να αναπτύξουν και άλλου είδους αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, όπως υπερφαγία, απώλεια ελέγχου ή απομόνωση.
Μπορεί για κάποιους η ιδέα ότι ένα παιδί θα προσπαθήσει να βλάψει τον εαυτό του να προκαλεί σοκ, όμως για κάποια παιδιά το άγχος, η απογοήτευση, ο πόνος, ο θυμός και η αίσθηση ότι βρίσκονται σε αδιέξοδο είναι ιδιαίτερα οδυνηρά συναισθήματα – ειδικά όταν δεν ξέρουν πώς να τα εκφράσουν ή/και να τα εκτονώσουν με υγιείς τρόπους.
Ακόμη, κάποιες φορές τα παιδιά κατηγορούν τον εαυτό τους , όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά ∙ μπορεί να αισθανθούν ντροπιασμένα, αμήχανα και θυμωμένα με τον εαυτό τους και το να βλάψουν τον εαυτό τους είναι απλώς ένας τρόπος για αυτά να εκτονώσουν την πίεση και να αυτοτιμωρηθούν ταυτόχρονα.
Ωστόσο, αυτό που αξίζει να σημειωθεί, όσον αφορά το τι χρειάζονται τα παιδιά και οι έφηβοι σε περιόδους στρες, αφορά τους γονείς. Παρόλο που τα ίδια δεν πλησιάζουν πολύ εύκολα τους γονείς για να μιλήσουν για τα προβλήματά τους, θέλουν και χρειάζονται τη βοήθεια των γονιών τους – θα τους άρεσε οι γονείς να μιλούν μαζί τους, να τα βοηθούν να βρουν λύσεις ( όχι να τις υποδεικνύουν), να τα ενθαρρύνουν ή πολύ απλά να περνούν χρόνο μαζί τους.
Τι μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε το παιδί σας να διαχειριστεί τα συναισθήματά του και να αντιμετωπίσει το στρες;
Σίγουρα, το μόνο που δε μπορείτε να κάνετε είναι να προστατεύετε συνεχώς το παιδί σας και να το προφυλάσσετε από το να βιώσει στρεσογόνες καταστάσεις, όπου θα νιώσει άγχος, απογοήτευση, λύπη ή/και θυμό. Δε μπορείτε να αποκλείσετε τα αρνητικά συναισθήματα από τη ζωή του παιδιού σας, μπορείτε όμως να του δώσετε τα απαραίτητα «εργαλεία» που χρειάζεται για να μπορέσει να τα διαχειριστεί με υγιείς τρόπους ∙ την αυτοπεποίθηση και την αισιοδοξία, που θα το βοηθήσουν να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της ζωής, μικρές και μεγάλες.
Σε γενικές γραμμές, ο καλύτερος τρόπος για να ξεκινήσετε είναι να εξασφαλίσετε τις απαραίτητες προϋποθέσεις, ώστε το παιδί σας να έχει ένα δυνατό και υγιή οργανισμό. Η επαρκής ξεκούραση και η καλή διατροφή θα ενισχύσουν τις φυσικές άμυνες του παιδιού στην αντιμετώπιση του άγχους.
Ενημερώστε το και προετοιμάστε το έδαφος για καταστάσεις που ενδεχομένως θα του δημιουργήσουν άγχος. Για παράδειγμα, φροντίστε να γνωρίζει το παιδί σας αρκετό καιρό πριν – όχι όμως πολύ νωρίς – για το ραντεβού που έχει με τον γιατρό και συζητείστε μαζί του για το τι πρόκειται να συμβεί εκεί. Τα μικρότερα παιδιά όμως δε χρειάζεται να τα προετοιμάζετε πολύ καιρό πριν, καθώς οι πολλές πληροφορίες μπορεί να προκαλέσουν περισσότερο άγχος. Να θυμάστε ότι στόχος σας είναι να το καθησυχάσετε – όχι να το «γεμίσετε» με πληροφορίες, που μπορεί να έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα.
Θυμηθείτε: το να αισθάνεται κανείς άγχος, μέχρι ενός σημείου, είναι φυσιολογικό. Πείτε στο παιδί σας ότι είναι απολύτως φυσικό να νιώθει κάποιες φορές μοναξιά, φόβο, ή θυμό και ότι και οι άλλοι άνθρωποι – και οι ίδιοι του οι γονείς! – αισθάνονται το ίδιο σε ανάλογες καταστάσεις.
Μάθετε να περνάτε χρόνο με το παιδί σας καθημερινά – είτε εκείνο θέλει να μιλήσει, είτε απλά θέλει να βρίσκεται στον ίδιο χώρο με σας, μη χάνετε την ευκαιρία να του δείξετε ότι είστε διαθέσιμοι. Σε οποιαδήποτε ηλικία βρίσκεται το παιδί σας, ο ποιοτικός χρόνος που περνάτε μαζί του είναι πολύ σημαντικός τόσο για το ίδιο, όσο και για την σχέση του μαζί σας. Είναι σίγουρα δύσκολο για πολλούς, ιδιαίτερα μετά από μια κουραστική μέρα και για τους ίδιους, να καθίσουν και να παίξουν με το παιδί ή απλά να μιλήσουν μαζί του, αλλά αφιερώνοντάς του έστω και λίγο χρόνο καθημερινά (π.χ. μέσα από το παιχνίδι, τη ζωγραφική ή τη συζήτηση) του δείχνετε ότι είναι πολύ σημαντικό για σας, ενισχύοντας έτσι την αυτοεκτίμησή του.
Δείξτε ενδιαφέρον για ό,τι συμβαίνει στην καθημερινότητά του και αξιοποιήστε όποιες ευκαιρίες σας δίνονται για συζήτηση – χωρίς όμως να γίνεστε πιεστικοί. Ακούστε το παιδί σας, αλλά φροντίστε να το ρωτήσετε τι σκέφτεται και τι αισθάνεται εκείνο για ό,τι συμβαίνει στη ζωή του. Εάν φαίνεται ότι κάτι το απασχολεί, ενθαρρύνετέ το να μιλήσει για αυτό, σεβόμενοι όμως και τυχόν άρνησή του. Πολλές φορές, απλά και μόνο το να μοιραστεί αυτό που το «βαραίνει» μαζί σας, μπορεί να το βοηθήσει να αισθανθεί καλά.
Δώστε σημασία στα θετικά γεγονότα! Δώστε χρόνο στο παιδί να μιλήσει για όλα τα όμορφα πράγματα που του συνέβησαν, για τις επιτυχίες του, τα κατορθώματά του και κάθε θετική εμπειρία που μπορεί να είχε.
Δείξτε νοιάξιμο και κατανόηση για τις ανησυχίες του∙ μ΄ αυτόν τον τρόπο θα νιώσει ότι το στηρίζετε και το καταλαβαίνετε. Πολλές φορές τα καθησυχαστικά σχόλια βοηθούν, αφού όμως έχετε ακούσει όλα αυτά που έχει να σας πει το παιδί – πείτε του ότι καταλαβαίνετε τα συναισθήματά του, αλλά και αυτά που το προβληματίζουν. Προσέξτε! Μην υποτιμάτε τα προβλήματά του, γιατί έτσι υποτιμάτε και το ίδιο. Μπορεί κάποια προβλήματα σε σας να φαίνονται αστεία, αλλά για εκείνο να είναι ιδιαίτερα σημαντικά.
Συζητήστε μαζί του για τους λόγους που μπορεί να του προκαλούν στρες. Από τη μεταξύ σας συζήτηση μπορεί να προκύψουν κάποιες καινούργιες ιδέες και λύσεις. Αν προκύψει ότι το παιδί σας είναι υπερβολικά «φορτωμένο», φροντίστε, σε συνεργασία μαζί του, να αλλάξετε το πρόγραμμά του και να μειώσετε τις δραστηριότητες που το επιβαρύνουν.
Βοηθήστε το να δει τα πράγματα από απόσταση, δίνοντάς του μια άλλη οπτική γωνία. Πολλές φορές τα παιδιά και οι έφηβοι όταν ανησυχούν ή αγχώνονται για κάτι, έχουν την τάση να «μεγεθύνουν» τις καταστάσεις και κατά συνέπεια τη συναισθηματική φόρτιση που τις συνοδεύει. Οι γονείς είναι αυτοί που θα τα βοηθήσουν να μάθουν να τοποθετούν τις καταστάσεις στις σωστές τους διαστάσεις και να βλέπουν τη θετική τους πλευρά. Για παράδειγμα, για την έφηβη κόρη σας ένα, όχι και τόσο πετυχημένο, κούρεμα μπορεί να προκαλέσει μέχρι και απελπισία. Έτσι λοιπόν, αφού της πείτε ότι κατανοείτε το πόσο αναστατωμένη είναι, θυμίστε της ότι τα μαλλιά της θα ξαναμακρύνουν και ότι στο μεταξύ μπορεί να βρει τρόπους να δημιουργήσει – με ό,τι μπορεί – ένα δικό της, ξεχωριστό προσωπικό στυλ.
Χωρίς να υποτιμάτε τα συναισθήματά τους, δείξτε τους ότι αρκετά προβλήματα είναι προσωρινά και μπορούν να λυθούν ∙ ότι θα υπάρξουν και άλλες ευκαιρίες για να ξαναπροσπαθήσουν να πετύχουν αυτό που επιθυμούν και ότι κάποιες φορές αρκεί να κάνουν το καλύτερο που μπορούν για να βελτιωθούν τα πράγματα. Μ΄ αυτόν τον τρόπο μειώνονται τα επίπεδα του στρες και καλλιεργείτε τη δύναμη, την ανθεκτικότητα, την ευελιξία και την αισιοδοξία που χρειάζονται για να το αντιμετωπίσουν.
Κάντε τη διαφορά. Όταν το παιδί σας ανησυχεί για θέματα όπως η οικολογική καταστροφή του πλανήτη, ένας πόλεμος ή η οικονομική κρίση, είναι σημαντικό να συζητήσετε μαζί του για αυτά τα θέματα, δίνοντάς του όσο το δυνατόν ακριβείς πληροφορίες και ξεκαθαρίζοντας τυχόν παρερμηνείες που έχει κάνει, και να ελέγχετε αυτά που παρακολουθεί στην τηλεόραση (ειδικά για τα μικρότερα παιδιά). Διαβεβαιώστε το ότι οι ενήλικες κάνουν ό,τι μπορούν για να είναι ασφαλές και βρείτε πράγματα που μπορείτε να κάνετε μαζί του, ώστε να νιώσετε όλοι ότι κάνετε κάτι καλό. Μπορεί να μην μπορείτε να σταματήσετε ένα πόλεμο, μπορείτε όμως να βοηθήσετε, μέσω κάποιων οργανώσεων, τους ανθρώπους που βρίσκονται σε εμπόλεμες ζώνες.
Καθησυχάστε τα και παρηγορήστε τα. Μερικές φορές όταν ένα παιδί αγχώνεται, αυτό που χρειάζεται περισσότερο είναι η παρηγοριά από τους γονείς του ∙ χρειάζεται να ξέρει ότι ό,τι και να γίνει οι γονείς του θα είναι εκεί, προσφέροντάς του αγάπη και στήριξη. Μια αγκαλιά, κάποιες ενθαρρυντικές και ειλικρινείς κουβέντες ή απλά και μόνο η παρουσία σας, αρκεί. Όταν δείτε ότι το στρες επιμένει, δείξτε του ότι δε χρειάζεται να αφήνει το άγχος να το καταβάλλει – μιλήστε για κάτι ευχάριστο ή κάντε κάτι χαλαρωτικό που αρέσει και στους δύο σας.
Γίνετε καλό πρότυπο. Τα παιδί μαθαίνει από αυτό που είμαστε και από αυτά που κάνουμε – όχι από αυτά που λέμε. Ο τρόπος που εσείς αντιδράτε στο στρες είναι αυτός που θα διδάξει το παιδί σας πώς θα το διαχειριστεί στην καθημερινότητά του. Αν «πνίγεστε» ή χάνετε την ψυχραιμία σας, τότε το παιδί θα μάθει ότι αυτές είναι οι «σωστές» αντιδράσεις στο στρες. Όταν αντιμετωπίζετε αυτά που σας προκαλούν στρες με ρεαλιστικά αισιόδοξη διάθεση και εστιάζεστε σε αυτά που μπορείτε να κάνετε για να τα διαχειριστείτε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, το ίδιο θα κάνει και το παιδί σας.
Επικοινωνήστε με το παιδί για τα συναισθήματά του:
– αν παρατηρήσετε ότι κάτι το απασχολεί, μιλήστε του για αυτό, ονομάζοντας αυτό που νομίζετε ότι αισθάνεται ( π.χ. φαίνεται ότι είσαι αγχωμένος με κάτι). Μια απλή παρατήρηση που δείχνει απλά ότι ενδιαφέρεστε να το ακούσετε.
– ακούστε το παιδί με προσοχή και ηρεμία, δείχνοντας ενδιαφέρον, υπομονή και νοιάξιμο. Χρειάζεται να είστε ανοιχτοί και να αποφύγετε οποιαδήποτε παρόρμηση να κρίνετε, να κατηγορήσετε, να κάνετε κήρυγμα ή να του πείτε τι θα έπρεπε να είχε κάνει! Το ζητούμενο είναι να μιλήσει το παιδί για αυτά που το απασχολούν και αυτά που αισθάνεται.
– δείξτε του ότι το καταλαβαίνετε
– βοηθήστε το να αναγνωρίσει τα συναισθήματά του, καθώς τα παιδιά πολλές φορές δε μπορούν καν να ονοματίσουν αυτό που αισθάνονται. Όταν μπορούν να εκφράσουν με λέξεις αυτό που νιώθουν, επικοινωνούν καλύτερα, αποκτούν συναισθηματική επίγνωση και φτάνουν πιο δύσκολα στο σημείο να εκφραστούν με επικίνδυνες για τον εαυτό τους συμπεριφορές.
– βοηθήστε το να βρει εναλλακτικές λύσεις. Δώστε του κάποιες ιδέες, αλλά αφήστε το να κάνει μόνο του την περισσότερη δουλειά. Ενθαρρύνετε τις καλές προτάσεις και στηρίξτε το στην απόφασή του.
– μη δίνετε σε κάποια προβλήματα περισσότερη σημασία απ΄ ό,τι έχουν, επιμένοντας να επαναφέρετε τη συζήτηση σε αυτά, ιδιαίτερα όταν το παιδί φαίνεται να τα αντιμετωπίζει αποτελεσματικά.
Είναι βέβαιο ότι οι περισσότεροι από σας έχετε, ως γονείς, τις απαραίτητες δεξιότητες ώστε να χειριστείτε το στρες του παιδιού σας με σύνεση κι ενδιαφέρον. Παρόλα αυτά θα χρειαστείτε τη βοήθεια του ειδικού, όταν παρατηρήσετε ότι κάποια αλλαγή στη συμπεριφορά του παιδιού σας επιμένει για αρκετό χρονικό διάστημα, ή όταν δυσκολεύεστε εσείς οι ίδιοι να αντιμετωπίσετε το πρόβλημα, μολονότι έχετε προσπαθήσει επανειλημμένα.
Σίγουρα, σα γονείς πονάτε όταν βλέπετε το παιδί σας να στεναχωριέται ή να πιέζεται. Είναι σημαντικό όμως να αντισταθείτε στην παρόρμησή σας να προσπαθήσετε να λύσετε κάθε πρόβλημά του, αντί γι΄αυτό.
Εστιαστείτε στο να το βοηθήσετε, αργά και σταθερά, να αναπτυχθεί σ΄ ένα παιδί ή έφηβο που θα μπορεί να βρίσκει γόνιμες λύσεις για τα προβλήματά του – ένα παιδί που ξέρει ότι η ζωή έχει σκαμπανεβάσματα, μπορεί να εκφράσει με λέξεις αυτό που νιώθει και μπορεί να διατηρήσει την ψυχραιμία του όποτε χρειαστεί, μαθαίνοντας και να υποχωρεί, αλλά και να επανέρχεται για να ξαναπροσπαθεί.
(πηγές: healthview.gr, kidshealth.org)
