Γράφει η Ανθούλα Τσαρούχα, Αρχαιολόγος Ι΄ΕΠΚΑ
Στους πρόποδες του Παρνασσού, ανάμεσα στις απόκρημνες Φαιδριάδες, βρίσκεται το φημισμένο ιερό των Δελφών και το πιο ξακουστό μαντείο της αρχαίας Ελλάδας. Οι Δελφοί θεωρούνταν ο ομφαλός της γης γιατί, σύμφωνα με το μύθο, όταν ο Δίας θέλοντας να βρει το κέντρο του κόσμου άφησε από τον Όλυμπο ελεύθερους δυο αετούς προς τα αντίθετα άκρα της γης, οι αετοί συναντήθηκαν πάνω από τους Δελφούς, καθιερώνοντάς τους έτσι ως το κέντρο της γης. Για αιώνες αποτελούσαν το πνευματικό και θρησκευτικό κέντρο και το σύμβολο της ενότητας του αρχαίου ελληνικού κόσμου.
Στην περιοχή αρχικά υπήρχε ένα ιερό αφιερωμένο στη θέα Γη και φύλακάς του ήταν ο δράκοντας Πύθων. Όταν ο Απόλλωνας, σύμφωνα με το λεγόμενο ομηρικό ύμνο στον Απόλλωνα, κατέβηκε ο ίδιος από τον Όλυμπο στη γη ψάχνοντας κατάλληλο τόπο για να ιδρύσει το πρώτο μαντείο και περιπλανήθηκε αρκετά, έφτασε στους Δελφούς και θεώρησε τον τόπο κατάλληλο για να ιδρύσει το μαντείο του, σκότωσε τον Πύθωνα. Έτσι ίδρυσε το δικό του ιερό με ιερείς τους Κρήτες που έφτασαν στην Κίρρα – το επίνειο των Δελφών -, με τη συνοδεία του θεού, μεταμορφωμένου σε δελφίνι. Μετά το φόνο αυτό, ο θεός έπρεπε να καθαρθεί από το μίασμα και έφυγε για ένα διάστημα στο βορρά, στη χώρα των Υπερβορρείων ή στα Τέμπη, απ’ όπου γύρισε καθαρός με το ιερό φυτό του, τη δάφνη, στα χέρια.
Ο μύθος για την κυριαρχία του Απόλλωνα στους Δελφούς επιβίωσε σε γιορτές, από τις οποίες ξεχωρίζουν τα Πύθια που τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια για να θυμίζουν τη νίκη του θεού εναντίον του Πύθωνα και περιελάμβαναν διαγωνισμούς μουσικής και ποίησης και αθλητικούς αγώνες.
Τα πρώτα ίχνη ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή των Δελφών χρονολογούνται στη νεολιθική εποχή (4.000 π.Χ.) και προέρχονται από τον πρώτο λατρευτικό χώρο της περιοχής, το σπήλαιο του Παρνασσού, Κωρύκειο Άντρο. Στους Δελφούς έχουν εντοπιστεί κατάλοιπα μυκηναϊκού οικισμού και νεκροταφείου και ελάχιστα ίχνη κατοίκησης μέχρι τον 8ο αι. π.Χ., εποχή που άρχισε η ανάπτυξη του ιερού και του μαντείου με την επικράτηση της λατρείας του Απόλλωνα. Στο ιερό αυτό, οι πρώτοι λίθινοι ναοί του Απόλλωνα και της Αθηνάς οικοδομήθηκαν στα τέλη του 7ου αι. π.Χ. και στη συνέχεια τον 6ο έως τον 4ο αι. π.Χ. Ακολούθησε η περίοδος της μεγάλης άνθησης του δελφικού μαντείου. Η δελφική αμφικτιονία, δηλαδή η ένωση δώδεκα πόλεων-κρατών της Στερεάς Ελλάδας και της Θεσσαλίας που ξεκίνησε ως θρησκευτική ένωση και στην συνέχεια απέκτησε και πολιτικές αρμοδιότητες, είχε τον έλεγχο της περιουσίας και της διοίκησης του ιερού και όριζε τους ιερείς και τους άλλους αξιωματούχους. Με τον Α΄ Ιερό πόλεμο (6ος αι. π.Χ.) το ιερό εδραίωσε την αυτονομία του και αύξησε την πανελλήνια θρησκευτική και πολιτική επιρροή του. Η φήμη του μαντείου έφτανε σε όλο το γνωστό τότε κόσμο και απλοί άνθρωποι, εκπρόσωποι πόλεων και ηγεμόνες συνέρρεαν στους Δελφούς για να ζητήσουν τη συμβουλή και το χρησμό του θεού για οποιαδήποτε σοβαρή απόφαση ή ενέργειά τους και να εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους προσφέροντας λαμπρά αναθήματα. Οι περίφημοι διφορούμενοι χρησμοί του Απόλλωνα εκφράζονταν από την ιέρεια του μαντείου, την Πυθία, και ερμηνεύονταν από τους ιερείς του. Η δύναμη και ο σπουδαίος ρόλος της γνωμοδότησης του μαντείου των Δελφών στα πολιτικά πράγματα της εποχής διαφαίνεται και από το ρόλο του στην ίδρυση των ελληνικών αποικιών. Το γόητρο και η ισχύς των Δελφών προκάλεσαν δυο ακόμη Ιερούς πολέμους, στα μέσα του 5ου και στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. Οι Δελφοί την περίοδο της Ρωμαιοκρατίας, άλλοτε ευνοήθηκαν και αρκετές φορές λεηλατήθηκαν από τους Ρωμαίους αυτοκράτορες και έτσι ακολούθησε η παρακμή του μαντείου. Το 394 μ.Χ. δόθηκε οριστικό τέλος στη λειτουργία του μαντείου με διάταγμα του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α΄. Με την επικράτηση του Χριστιανισμού οι Δελφοί έγιναν έδρα επισκοπής, στη συνέχεια εγκαταλείφθηκαν και πολύ αργότερα, στα μεσαιωνικά χρόνια, πάνω στα ερείπια του ιερού χτίστηκε το χωριό Καστρί.
Ο αρχαιολογικός χώρος των Δελφών περιλαμβάνει δυο τεμένη, αφιερωμένο το ένα στον Απόλλωνα, το θεό του φωτός και της αρμονίας, και το άλλο στην Αθηνά, τη θεά της σοφίας, και άλλες εγκαταστάσεις, με αθλητικό κυρίως χαρακτήρα. Οι προσκυνητές που έφταναν στους Δελφούς από την Αθήνα συναντούσαν πρώτα το τέμενος της Αθηνάς Προναίας, δηλαδή της Αθηνάς που βρισκόταν πριν από το ναό του Απόλλωνα. Εδώ διατηρούνται το πιο μεγαλοπρεπές οικοδόμημα, η Θόλος, το α κυκλικό κτίριο, του οποίου δεν γνωρίζουμε τη χρήση, τα κρηπιδώματα των τριών ναών της θεάς – δυο που είχαν κτιστεί στο ίδιο σημείο και χρονολογούνται στα μέσα του 7ου αι. π.Χ. και στο 500 π.Χ. και ενός νεότερου, που κτίσθηκε μετά το σεισμό του 373 π.Χ. – ερείπια βωμών, βάθρα αναθημάτων και δυο θησαυροί (μικρά ναόσχημα κτίρια) – ο ένας μάλιστα ήταν αφιέρωμα των κατοίκων της μακρινής Μασσαλίας. Βορειοδυτικότερα βρίσκεται το γυμνάσιο, ένας σημαντικός χώρος άθλησης και εκπαιδευτικό κέντρο που περιλαμβάνει τ
ον ξυστό, την παλαίστρα και το συγκρότημα των λουτρών. Ακολουθεί η Κασταλία, η ιερή κρήνη των Δελφών, που με το νερό της ξεδιψούσαν οι προσκυνητές και εξαγνίζονταν όσοι ζητούσαν χρησμό. Στην ιερή πηγή πλενόταν η Πυθία, οι ιερείς και το προσωπικό του ναού, ενώ με το νερό της καθάριζαν και το ναό του Απόλλωνα.
Το σημαντικότερο μνημείο στο τέμενος του πύθιου Απόλλωνα ήταν ο ναός του θεού με το άδυτο, που ήταν ο καθαγιασμένος και ιερότατος χώρος, το κέντρο της λατρείας και της χρησμοδοσίας. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο πρώτος ναός του θεού ήταν μια καλύβα από κλαδιά δάφνης, ο δεύτερος έγινε από κερί μελισσών και φτερά και ο τρίτος από χαλκό, ενώ ο τέταρτος κτίσθηκε από τους μυθικούς αρχιτέκτονες Τροφώνιο και Αγαμήδη με τη βοήθεια του ίδιου του Απόλλωνα. Ο επόμενος ναός, που ολοκληρώθηκε περίπου το 510 π.Χ., οικοδομήθηκε με εισφορές που συγκεντρώθηκαν από όλη την Ελλάδα και από ξένους ηγεμόνες και ήταν διακοσμημένος με εξαιρετικά γλυπτά, με θέματα όπως η άφιξη του θεού στους Δελφούς με τη συνοδεία της αδελφής του Άρτεμης και της μητέρας του Λητούς και παράσταση Γιγαντομαχίας. Ο αρχαϊκός ναός καταστράφηκε από το σεισμό του 373 π.Χ. Το 330 π.Χ. παραδόθηκε σε χρήση ο ναός που σώζεται μέχρι σήμερα και ήταν διακοσμημένος με τις γλυπτές παραστάσεις του Απόλλωνα και των Μουσών και του Διονύσου ανάμεσα στις Μαινάδες.
Οι επισκέπτες έφταναν στο ναό ακολουθώντας την ιερά οδό, το μονοπάτι που ήταν πλαισιωμένο από λατρευτικά και κοσμικά οικοδομήματα και πολυάριθμα και ποικίλα αναθήματα που αφιέρωναν πόλεις και ιδιώτες στο θεό. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ο θησαυρός των Σιφνίων με τον πλούσιο γλυπτό διάκοσμό του, ο θησαυρός των Αθηναίων, ένα από τα σπουδαιότερα και εντυπωσιακά κτίσματα που έχει αναστηλωθεί με τα ίδια υλικά του αρχαίου οικοδομήματος, η στοά των Αθηναίων, όπου φυλάσσονταν τα πολεμικά λάφυρα μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, ο πολυγωνικός τοίχος και ο βωμός που έχτισαν οι Χίοι και το θέατρο, που φιλοξενούσε τους δραματικούς και μουσικούς αγώνες που διεξάγονταν στα πλαίσια των πανελλήνιων Πυθικών αγώνων και άλλων θρησκευτικών εορτών και τελετουργιών. Έξω από τον περίβολο του ιερού, βρίσκεται το στάδιο που φιλοξενούσε τους αθλητικούς αγώνες των Πυθίων.
Έξω και γύρω από τα δυο τεμένη διατηρούνται τα ερείπια του οικισμού των Δελφών, που αναπτύχθηκε κυρίως στην κλασική και στη ρωμαϊκή περίοδο, καθώς και τάφοι από τις αντίστοιχες νεκροπόλεις.
Το 1892 απομακρύνθηκε το χωριό Καστρί και άρχισε η λεγόμενη «Μεγάλη Ανασκαφή›, δηλαδή η συστηματική έρευνα στον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Σήμερα, οι ανασκαφικές και αναστηλωτικές εργασίες στο χώρο συνεχίζονται με τη συνεργασία της Ελληνικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Στα νεότερα χρόνια, ο ποιητής Άγγελος Σικελιανός και η σύζυγός του Εύα πίστεψαν ότι οι Δελφοί μπορούν να γίνουν ο πνευματικός ομφαλός της γης και προσπάθησαν με τις δελφικές εορτές το 1927 και το 1930 να αναβιώσουν τη δελφική ιδέα.
Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών παρουσιάζεται η ιστορία του δελφικού ιερού με ευρήματα που καλύπτουν χρονολογικά πολλούς αιώνες, από τα προϊστορικά χρόνια έως την ύστερη αρχαιότητα. Το πρώτο μουσείο στους Δελφούς, οικοδομήθηκε το 1903 με δωρεά του ευεργέτη Α. Συγγρού. Το 1999 ολοκληρώθηκε η τελευταία επέκταση και ο εκσυγχρονισμός του κτιρίου και υλοποιήθηκε η επανέκθεση ολόκληρης της συλλογής του μουσείου. Τα εκθέματα εντάσσονται σε υποενότητες για να γίνει κατανοητή η εξέλιξη του ιερού, οι περιόδοι ακμής ή κάμψης του, η οικονομική ευρωστία των εκάστοτε αναθετών, η ταυτότητα των καλλιτεχνικών εργαστηρίων αλλά και η οικιστική ανάπτυξη γύρω από το ιερό. Τα ευρήματα που παρουσιάζονται στον όροφο του μουσείου είναι κυρίως αρχιτεκτονικά γλυπτά, αγάλματα και έργα μικροτεχνίας και εκτίθενται ανάλογα με την τοπογραφική ή κτιριακή προέλευσή τους και με χρονολογικά κριτήρια από την ίδρυση του απολλώνιου τεμένους τον 8ο αι. π.Χ. έως την παρακμή του στα χρόνια της ύστερης αρχαιότητας.
Ανάμεσα στα πολυάριθμα ευρήματα ξεχωρίζουν τα αναθήματα των πρώιμων χρόνων (μυκηναϊκά ειδώλια, λίθινα μινωικά ρυτά, χάλκινοι τρίποδες, ασπίδες, πόρπες, γρύπες, σειρήνες, ειδώλια ανδρικών μορφών, ζωόμορφα ειδώλια, περικεφαλαίες και ο μικρός χάλκινος «δαιδαλικός κούρος»), ο γλυπτός διάκοσμος από τα πιο σημαντικά οικοδομήματα του ιερού όπως ο θησαυρός των Σιφνίων, ο ναός του Απόλλωνα, ο θησαυρός των Αθηναίων όπου βρέθηκαν χαραγμένοι και οι δυο ύμνοι για το θεό, οι μετόπες του «μονόπτερου» των Σικυωνίων, ο γλυπτός και γραπτός πήλινος διάκοσμος των δυο θησαυρών του ιερού της Αθηνάς Προναίας, ακρωτήρια, σίμες, ακροκέραμα κτιρίων, η γυναικεία κεφαλή από το ιερό της Προναίας, τα αρχιτεκτονικά μέλη της Θόλου και τμήματα του γλυπτού του διακόσμου της. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και μεμονωμένα μνημεία και αφιερώματα όπως η σφίγγα των Ναξίων, το σύμπλεγμα των δίδυμων κούρων, τα ευρήματα από τους ιερούς αποθέτες (ο αργυρός ταύρος, τα μέρη τριών εντυπωσιακών χρυσελεφάντινων αγαλμάτων – ένα ανδρικό και ίσως δυο γυναικεία -, πλακίδια από ελεφαντόδοντο με σκηνές από την ελληνική μυθολογία και χάλκινα αγαλμάτια όπως η πεπλοφόρος με το θυμιατήρι, ο αυλητής και το σύμπλεγμα των δυο αθλητών ), η λευκή κύλικα με την παράσταση του Απόλλωνα, το σύμπλεγμα του Δαόχου, ο ομφαλός, το σύμβολο της δελφικής μαντείας, ο ακανθωτός κίονας με τις χορεύτριες, η ζωφόρος του αναθήματος του Αιμιλίου Παύλου, ο κυκλικός βωμός από την Προναία, ο Αντίνοος, το πορτραίτο του «Φλαμινίνου», το περίφημο χάλκινο άγαλμα του Ηνίοχου, μέρος ενός μεγάλου αφιερώματος που περιλάμβανε το τέθριππο άρμα και μια δεύτερη ανδρική μορφή και προσφέρθηκε από τον τύραννο της Γέλας Πολύζαλο – ύστερα από νίκη του σε αρματοδρομία στα Πύθια – και τα ευρήματα που εικονογραφούν τη μετάβαση στη νέα εποχή και στη νέα θρησκεία.
Η παρουσίαση της ιστορικής πορείας αυτού του σημαντικού αρχαιολογικού χώρου θα ολοκληρωθεί με την έκθεση στο ισόγειο του μουσείου των ευρημάτων που προέρχονται από τον οικισμό των Δελφών και τα νεκροταφεία του.
