Παιδεύω: Αγαπητέ μας κύριε Τριβιζά, πως αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την παιδική λογοτεχνία;
Ευγένιος Τριβιζάς: Θυμάμαι όταν ήμουν παιδί και άκουγα κάποιο παραμύθι στεναχωριόμουν όταν τελείωνε. δεν ήθελα να έχει τέλος. αισθανόμουν σαν να είχα εισέλθει σε ένα κόσμο μαγικό και ξαφνικά οι ήρωές του με άφηναν στα κρύα του λουτρού. Μου κακοφαινόταν να μην ξέρω τι γινόταν μετά. Έτσι μες στο μυαλό μου προσπαθούσα να συνεχίσω και να δω αυτό το μετά. Σκεφτόμουν λοιπόν για παράδειγμα ότι πάω και βρίσκω τον δράκο που τον έχει νικήσει ο πρίγκιπας και είναι τραυματισμένος, ετοιμοθάνατος, οπότε του δίνω τις πρώτες βοήθειες, του βάζω οξυζενέ και ιώδιο στις πληγές του, γίνεται καλά και μου λέει ένα μυστικό για να βρω τον θησαυρό. Τέτοιες φανταστικές περιπέτειες αποτελούσαν την πρώτη ύλη των δικών μου παραμυθιών.
Παιδεύω: Ποιο είναι το μυστικό σας, πώς καταφέρνετε να προσεγγίσετε με τόση
ευαισθησία την παιδική ψυχή;
Ευγένιος Τριβιζάς: Δεν υπάρχει κάποιο μυστικό. Αρκεί να καταλάβει κανείς ότι, όπως είπε ο Σεντάκ, ο συγγραφέας παιδικών βιβλίων δεν επιχειρεί να μεταδώσει μια απλουστευμένη εκδοχή του κόσμου, αλλά να ανακαλύψει τις μυστικές σχέσεις και τις μυθικές αλήθειες της παιδικής ηλικίας. Για την συγγραφή παραμυθιών αρκεί να αφήσει κατά μέρος την σοβαροφάνειά του και να αντικρύσει τον κόσμο με τα μάτια του παιδιού, με τον δικό τους αυθορμητισμό και την δική τους φρεσκάδα χωρίς θεωρητικές προδιαγραφές και παρωπίδες.
Στα μάτια του κάθε παιδιού το κάθε μικρό αντικείμενο, όσο ασήμαντο και αν φαίνεται, είναι κάτι μαγικό, κρύβει πάντα κάποιο παραμύθι. Παραμύθια κρύβουν τα καλαμάκια της πορτοκαλάδας, τα ξυλάκια των παγωτών, τα κουκούτσια των πετροκέρασων, τα τούλια της μπομπονιέρας, τα χρυσόχαρτα από καραμέλες, τα καμένα σπίρτα, οι σαπουνόφουσκες, οι κύβοι της ζάχαρης και οι βελούδινες κορδέλες. Αν προσπαθήσουμε να δούμε τον κόσμο από αυτή τη σκοπιά, όλα γίνονται πολύ πιο απλά και απολαυστικά.
Παιδεύω: Νιώθετε ότι τα έργα σας απευθύνονται μόνο στα παιδιά ή και στους μεγάλους;
Ευγένιος Τριβιζάς: Πιστεύω ότι το καλό παραμύθι είναι όχι μόνο δια-χρονικό, αλλά και δια-ηλικιακό. Μπορεί δηλαδή να το απολαμβάνει εξίσου και
ομικρός και ο μεγάλος αναγνώστης. Ο καθένας είναι σε θέση να αντλεί από το κείμενο κάτι διαφορετικό. Ο Zohar Shavit προσπαθώντας να ερμηνεύσει την επιτυχία κλασικών βιβλίων που είναι εξίσου δημοφιλή σε ενήλικες και παιδιά καταλήγει στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για αμφίσημα κείμενα με διττή υπόσταση και τουλάχιστον δύο εξυπακουόμενες κατηγορίες αναγνωστών: το αθώο παιδί και τον έμπειρο ενήλικα. Δηλαδή, τα κείμενα αυτά μοιάζουν με πολυπρισματικές μαγικές εικόνες που δέχονται πολλαπλές θεωρήσεις: τον «Μικρό Πρίγκηπα» του Εξυπερύ και «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» για παράδειγμα μπορεί να τα απολαύσει τόσο ένα μικρό παιδί όσο και ένας έμπειρος φιλόσοφος.
Γι’ αυτόν το λόγο προσπαθώ να γράφω έργα διηλικιακά, ιστορίες που να απολαμβάνουν τόσο οι μικροί, όσο και οι μεγάλοι αναγνώστες. Ας μην ξεχνάμε ότι η μύηση των παιδιών στα βιβλία ξεκινάει με τους γονείς να διαβάζουν βιβλία στα μικρά παιδιά τους. Αν τα κείμενα αυτά είναι για τους ίδιους ανούσια, βαρετά ή ανιαρά, η όλη διαδικασία καταλήγει να γίνεται αγγαρεία. Η έννοια της συναπόλαυσης είναι καθοριστική σε αυτό τον τομέα. Χαρακτηριστική είναι η φράση που μου είπε πριν μερικές μέρες ένας πατέρας όταν με γνώρισε σε μια εκδήλωση. «Μαζί σας περάσαμε με τα παιδιά μας τα ωραιότερα καλοκαίρια μας».
Παιδεύω: Έχετε διαπιστώσει να επαληθεύει η ζωή κάποιο παραμύθι σας;
Ευγένιος Τριβιζάς: Ας μην ξεχνάμε ότι το σημερινό απίθανο, φανταστικό ή παράλογο είναι ο αυριανός κανόνας, η μελλοντική επιστημονική ορθοδοξία. Ένα
σύμπαν γεμάτο «κόκκινους νάνους» και «μαύρες τρύπες» που καταπίνουν αστέρια είναι πιο κοντά στην χιουμοριστική λογοτεχνία του παραλόγου παρά στην κλασική φυσική. Πριν από καιρό στα γράμματα από το Νησί των Πυροτεχνημάτων (που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της σειράς «Διακοπές με τον Ευγένιο Τριβιζά στο Νησί των Πυροτεχνημάτων» είχα περιγράψει το «Χαμαιλεοντικό Σακάκι» που άλλαζε χρώμα ανάλογα με το ποιος περνάει δίπλα μου. Φανταζόσαστε την έκπληξή μου όταν βρήκα μια διαφήμιση για ένα θερμο-ύφασμα που αλλάζει χρώμα από κόκκινο σε βαθύ μπλε ανάλογα με την θερμοκρασία του σώματος της γυναίκας που το φοράει.
Ας ελπίσουμε ότι την ίδια τύχη θα έχουν και άλλες εφευρέσεις μου, το ελαφρύδι (το αντίθετο απ’ το βαρίδι που το βάζεις στην βαλίτσα σου και μεταφέρεται πιο εύκολα) και το ηλεκτρικό ρουφοσκόπιο (ένα τηλεσκόπιο που ρουφάει αστέρια). Πρέπει να ξεπερνάμε την πραγματικότητα, όχι μόνο να την υπηρετούμε. Όταν γράφω για πεταλουδόσαυρους, φεγγαροπεταλούδες και αστροπελεκάνους, πολλοί τα θεωρούν παράλογα και εκτός πραγματικότητας. Και όμως αυτά τα φανταστικά ωχριούν μπροστα΄στην πραγματικότητα. Διάβαζα πριν μέρες για τις εξελίξεις στον επιστημονικό τομέα των Transgenics. Ειδικά για τον συνδυασμό γεννητικού υλικού από χοίρους και φωσφορίζουσες τσούχτρες στο National Taiwan University, με αποτέλεσμα να προκύψουν πράσινα γουρουνάκια που φωσφορίζουν στο σκοτάδι ή τον συνδυασμό γεννητικού υλικού μεταξοσκώληκα και τράγου με αποτέλεσμα να γεννηθούν κατσίκες από τις οποίες αρμέγει κανείς μετάξι. Οι έρευνες αυτές φαίνεται να έχουν σοβαρές και εμπορικές προεκτάσεις και εφαρμογές για το καλό της ανθρωπότητας.
Παιδεύω: Τι νομίζετε ότι στερείται το σημερινό παιδί, σε ό,τι αφορά την ψυχαγωγία του;
Ευγένιος Τριβιζάς: Την ποιότητα
Παιδεύω: Τα βιβλία σας ξεχειλίζουν από φαντασία που μπορεί να συγκριθεί μόνο με αυτή των παιδιών. Ποιες είναι οι πηγές αυτής της αστείρευτης φαντασίας;
Ευγένιος Τριβιζάς: Για να γράψω ένα παραμύθι, ένα μυθιστόρημα ή ένα θεατρικό έργο για παιδιά, συνήθως ξεκινάω από μια εικόνα, ένα χρώμα, ένα σχήμα που γίνεται η μαγιά από την οποία πλάθω σιγά-σιγά τον μύθο. Μέσα σε κάθε λέξη πάλλεται ένα συναίσθημα. Μέσα στην κάθε λεπτομέρεια της εικόνας καιροφυλακτούν αμέτρητα αινίγματα και ερωτηματικά. Η σειρά βιβλίων μου «ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΜΕ ΠΡΟΒΟΣΚΙΔΑ» («Ο Λούκουλλος τρώει παπαρούνες», ¨Ο Λούκουλλος τρώει βότσαλα», «Ο Λούκουλλος τρώει πυγολαμπίδες» ξεκίνησε από την εικόνα ενός κόκκινου ελέφαντα που περπατάει σε ένα τεντωμένο σχοινί τσίρκου. Μετά άρχισα να σκέφτομαι: Γιατί βρίσκεται στο τσίρκο; Επειδή είναι κόκκινος. Και γιατί είναι κόκκινος; Ίσως επειδή έφαγε παπαρούνες; Ίσως επειδή είναι πολύ λαίμαργος. Τι άλλο θα μπορούσε να φάει και πώς αυτό το άλλο θα επηρέαζε την εμφάνισή του και την τύχη του;
Έτσι λοιπόν στο πρώτο βιβλίο της σειράς ο Λούκουλλος τρώει παπαρούνες, γίνεται κόκκινος και ένας κυνηγός ελεφάντων τον πιάνει με μια ελεφαντοαπόχη και τον πουλάει στο τσίρκο του Γρύπα Αγρύπα, που προσπαθεί να τον μάθει την τέχνη της σχοινοβασίας. Στο δεύτερο βιβλίο της σειράς τρώει πυγολαμπίδες, γίνεται φωτεινός, τον κάνουν βασιλιά στην χώρα του Σκοταδιού όπου μετά από πολλές περιπέτειες καταφέρνει να τους απαλλάξει από το σύννεφο που σκεπάζει τον ήλιο της χώρας τους. Στο τρίτο βιβλίο ο Λούκουλλος τρώει βότσαλα, βαραίνει και ένας γίγαντας τον χρησιμοποιεί για βαρίδι. Στο τέταρτο τρώει μπαλόνια, πετάει ανάμεσα στα σύννεφα, γνωρίζει έναν ελιπτεροκροκόδειλο και όλοι μαζί σώζουν το φεγγάρι από μια φοβερή συνωμοσία.
Επειδή ξεκινάω από εικόνες τις οποίες εκφράζω μετουσιώνοντάς τις σε μύθους, ο καλλιτέχνης που αναλαμβάνει την εικονογράφησή τους πρέπει να δεχτεί τον λόγο και να τον μετουσιώσει πάλι σε εικόνα. Και αυτό δεν είναι καυόλου εύκολο. Σε ένα από τα βιβλία της σειράς ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΜΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ με τίτλο «Η Φιφή και η Φωφώ οι Φαντασμένες Φάλαινες» και στο οποίο τα παιδιά διδάσκονται μέσα από μια διασκεδαστική ιστορία πολλαπλασιασμό και διαίρεση. η Βάλλυ Λιάπη έπρεπε να εικονογραφήσει μια λαίμαργη φάλαινα η οποία έχει φάει πέντε αεροπλανοφόρα, που το καθένα τους έχει μέσα δώδεκα αεροπλάνα και το κάθε αεροπλάνο έχει δύο πιλότους, εννιά αεροσυνοδούς, εφτά Γιαπωνέζες και έξι Ινδούς φακίρηδες. Και σε άλλο βιβλίο της ίδιας σειράς «Η πριγκίπισσα Δυσκολούλα» στο οποίο μέσα από μια άλλη χιουμοριστική ιστορία οι αναγνώστες διδάσκονται τα σύνολα και τα υποσύνολα, η Βερούτσου έπρεπε να ζωγραφίσει μια αίθουσα θρόνου με μια πριγκίπισσα, ένα βασιλιά, σαλπιγκτές, υπασπιστές και εκατό ακριβώς πρίγκιπες. Τελικά; χρειάστηκε να γίνει ειδικό διπλωμένο οκτασέλιδο εντός του βιβλίου το οποίο, όταν ξεδιπλώνεται, αποκαλύπτει την αίθουσα του θρόνου και τους εκατό πρίγκιπες σε όλη τους την δόξα.
Παιδεύω: Πιστεύετε ότι πρέπει να δυναμώσει η σχέση του σημερινού παιδιού με το θέατρο και πώς;
Ευγένιος Τριβιζάς: Η κάθε γενιά των παιδιών έχει ανάγκη από νέα πρότυπα. Έργα τα οποία αντλούν από τους θησαυρούς του παρελθόντος αλλά ασχολούνται με σύγχρονα προβλήματα και εκφράζουν σύγχρονες ανησυχίες. Συνεπώς το δραματολόγιο του παιδικού θεάτρου, όπως και κάθε άλλο, πρέπει να ανανεώνεται και να εμπλουτίζεται, πράγμα που δυστυχώς δεν συμβαίνει στον βαθμό που θα έπρεπε. Το δραματολόγιο του παιδικού θεάτρου είναι μάλλον πενιχρό και έχει παρασιτικό χαρακτήρα, με την έννοια ότι ένα δυσανάλογα μεγάλο μέρος των έργων τα οποία παρουσιάζονται δεν είναι πρωτότυπες συγγραφικές δημιουργίες αλλά αναμασημένες διασκευές μύθων, λαϊκών παραμυθιών ή κλασικών λογοτεχνημάτων. Η στασιμότητα αυτή οφείλεται σε μεγάλο μέρος στο ότι στην Ελλάδα, αν και αποδίδει οικονομικά το θέατρο για παιδιά, δεν αντιμετωπίζεται με την πρέπουσα σοβαρότητα, αν και αποτελεί το φυτώριο των θεατών του μέλλοντος.
Θεωρείται ότι είναι απλούστερο, φθηνότερο και σε τελευταία ανάλυση υποδεέστερο από το αντίστοιχο για ενήλικες. Όταν έμπειροι ηθοποιοί το θεωρούν υποτιμητικό να εμφανίζονται σε παιδικό έργο, όταν οι περισσότεροι κριτικοί κύρους το αγνοούν, όταν τα σκηνικά πρέπει να προσαρμοστούν στον χώρο που περισσεύει από τα σκηνικά του έργου για ενήλικες που παίζεται στον ίδιο χώρο, το μέλλον κάθε άλλο παρά ρόδινο διαγράφεται. Η νοοτροπία αυτή έχει ένα αναπόφευκτο κόστος, μακροπρόθεσμα βλάπτει το Θέατρο γενικά.
Παιδεύω: Ποια είναι η γνώμη σας για την καταιγιστική επιδρομή της εικόνας στην παιδική ψυχή, κυρίως από την τηλεόραση; Ενισχύει ή στερεύει την παιδική φαντασία;
Ευγένιος Τριβιζάς: το ανάγνωσμα πυροδοτεί την φαντασία πολύ πιο δυναμικά από το θέαμα. Η τηλεόραση σερβίρει το φαγητό έτοιμο. το φαγητό όμως που μαγειρεύεις μόνος σου είναι πιο κοντά στα προσωπικά σου γούστα. με μια αποκλειστική δίαιτα θέματος υπάρχει ο κίνδυνος να ατροφήσει η φαντασία λόγω του ότι δεν ενεργοποιείται αποτελεσματικά. Από την άλλη μεριά και για τους ίδιους λόγους δε συμμερίζομαι την άποψη ότι η κυριαρχία της εικόνας απειλεί σοβαρά το βιβλίο, ή ότι οδηγεί στην εξαφάνισή του. Το βιβλίο δηλαδή ενεργοποιεί την φαντασία του αναγνώστη η οποία δεν έχει όρια. Δεν περιορίζεται από τεχνικές, πρακτικές ή άλλες δυσκολίες. Αυτός είναι ίσως ένας από τους λόγους που όταν βλέπουμε την κινηματογραφική ή τηλεοπτική μεταφορά κάποιου αγαπημένου μας βιβλίου σπάνια μένουμε απόλυτα ικανοποιημένοι. Με άλλα λόγια, η φαντασία του αναγνώστη είναι προσωποπαγής, ανεπανάληπτη και αξεπέραστη σε αντίθεση με την οποιαδήποτε οπτικοποίηση, που, όσο εμπνευσμένη και δαπανηρή και αν είναι, αδυνατεί να την συναγωνιστεί.
Παιδεύω: Περιγράψτε μας τον Ευγένιο Τριβιζά παιδί. Με ποιόν ήρωά σας έμοιαζε;
Ευγένιος Τριβιζάς: Αρκετοί ήρωες των βιβλίων μου έχουν κάτι από μένα. Για παράδειγμα όταν ήμουν μικρός ήθελα να πετάξω όπως ο Αχυρούλης, το σκιάχτρο στο βιβλίο «Το όνειρο του Σκιάχτρου» ή να αγγίξω ένα αστεράκι όπως ο Τρωκτούλης στο βιβλίο «Το ποντικάκι που ήθελε να αγγίξει ένα αστεράκι».
Παιδεύω: Δώστε μας οδηγίες, μαρτυρήστε μας -αν δεν είναι επτασφράγιστο μυστικό- τον τρόπο να φτάσουμε στο Νησί των Πυροτεχνημάτων.
Ευγένιος Τριβιζάς: Υπάρχουν πολλοί τρόποι. Άλλοι είναι εύκολοι και άλλοι δύσκολοι. Ο πιο εύκολος είναι να ναυαγήσει κανείς στον Ωκεανό των Παφλασμάτων και να πιαστεί από μια σανίδα με ρόζους στο σχήμα καρδιάς.
Παιδεύω: Αν δεν καταφέρει να πιαστεί κανείς από μια τέτοια σανίδα, τι άλλο μπορεί να κάνει;
Ευγένιος Τριβιζάς: Πρέπει να αφήσει να τον καταπιεί μια γαλάζια φάλαινα που ξέρει τον δρόμο για το Νησί των Πυροτεχνημάτων. Αυτός ο
τρόπος όντως φαίνεται σχετικά απλός, αλλά χρειάζεται προσοχή. Πρέπει να προσέξει κανείς να τον καταπιεί η σωστή φάλαινα. Στον Ωκεανό των Παφλασμάτων κυκλοφορούν, ξέρετε, γύρω στις χίλιες τετρακόσιες οκτώ φάλαινες, από τις οποίες μια μόνο έχει συμβληθεί με το Νησί των Πυροτεχνημάτων. Οι υπόλοιπες σε πάνε όπου θέλουνε. Έχω μάθει περιπτώσεις ταξιδιωτών που βρέθηκαν κατά λάθος στην Χώρα του Γαργαλητού, στην Χαζαμπλανκα, στο Πιπερού ή στο Κουφέιτ.
Παιδεύω: Πώς όμως θα καταλάβει κανείς ότι τον έχει καταπιεί η σωστή φάλαινα;
Ευγένιος Τριβιζάς: Στην κοιλιά της σωστής φάλαινας βρίσκονται τρεις νάνοι με μωβ καπέλα που μαγειρεύουνε κουκιά με φεγγαροπολτό. Αν βρεθεί κανείς στην κοιλιά της φάλαινας και δει πέντε νάνους με μπλε τιράντες που τρώνε αστροσάντουιτς ή δώδεκα νάνους με πράσινο παπιγιόν που πίνουνε χυμό βατόμουρου, προφανώς έχει κάνει λάθος. Γι’ αυτό, ίσως είναι ενδεδειγμένο να προτιμήσει την μέθοδο του ιπτάμενου χαλιού που έχει κεντημένα πάνω του δώδεκα παγώνια και εβδομήντα νυχτολούλουδα.
Παιδεύω: Πού πουλάνε τέτοια χαλιά;
Ευγένιος Τριβιζάς: Στην Αχ-βαχ-δάτη. Για να πάρουνε μπροστά πρέπει ο αναβάτης να πει μια μαγική λέξη.
Παιδεύω: Πού θα την βρει αυτή την μαγική λέξη;
Ευγένιος Τριβιζάς: είναι γραμμένη με μαύρο μελάνι σε ένα μαύρο χαρτί που έχει πέσει μέσα σε μια από τις μαύρες τρύπες του διαστήματος. Επίσης θα πρέπει να σας προειδοποιήσω ότι τα χαλιά αυτά αρέσουνε τρομερά στους συννεφόσκωρους που τα κυνηγάνε και τους ανοίγουνε τρύπες, με αποτέλεσμα να πέφτουνε στη θάλασσα. Βέβαια, άμα είναι κανείς τυχερός δεν αποκλείεται να πέσει στον Ωκεανό των Παφλασμάτων, κάλλιστα μπορεί να χρησιμοποιήσει την μέθοδο της φάλαινας.
Παιδεύω: Αυτοί είπατε είναι οι εύκολοι τρόποι;
Ευγένιος Τριβιζάς: Βεβαίως!
Παιδεύω: Οι δύσκολοι είναι δυσκολότεροι;
Ευγένιος Τριβιζάς: Όχι, οι δύσκολοι είναι ευκολότεροι.
Παιδεύω: Στείλτε ένα μήνυμα στα παιδιά.
Ευγένιος Τριβιζάς:
«…Ξέχνα τα λόγια που σου λέγανε
τα βαρυσήμαντα.
Σκέψου ψιθύρους ανάλαφρους,
ανθάκια ασήμαντα,
της χαραυγής τις ηλιαχτίδες
και το πρώτο όνειρο που είδες!…»
χαλούσαν χατήρι. Τους είχαν ακόμα ως μυστικοσύμβουλους και κατασκόπους. Μόνον όταν έπεφταν σε βαρύ παράπτωμα τρεις φορές τιμωρούνταν κι αυτού με μια περίεργη τιμωρία. Τους έβαζαν τα δυο πόδια μέσα στο ίδιο παπούτσι και τους άφηναν να κυκλοφορούν χοροπηδώντας. Η τιμωρία αυτή κρατούσε από τέσσερις μέχρι έξι μήνες. Στο τέλος, ο νάνος δεν μπορούσε να κρατήσει περισσότερο το αφάνταστο αυτό μαρτύριο και έπεφτε στα πόδια του αυτοκράτορα για να του ζητήσει έλεος. Έτσι, έμεινε η φράση «Μπου έβαλε τα δυο πόδια σ’ ένα παπούτσι».
