Γη «ποτισμένη» με βία και αίμα. Το φαινόμενο της επιθετικότητας

Συντάκτης: Αγγέλα Φωτοπούλου

@pixabay

Προοδευτική αύξηση παγκοσμίως παρουσιάζουν τα φαινόμενα επιθετικότητας, τα οποία υπάρχουν από αρχαιοτάτων χρόνων και έχουν «ποτίσει» τη Γη με βία και αίμα. Μαζικά ή μεμονωμένα φαινόμενα βίας οπαδικού, πολιτικού ή θρησκευτικού χαρακτήρα παρατηρούνται σε όλες τις χώρες του κόσμου. 

Πότε η επιθετικότητα είναι παθολογική και πότε είναι φυσιολογικό φαινόμενο; Είναι «άρρωστοι» οι άνθρωποι που εκδηλώνουν ακραίες βίαιες συμπεριφορές; Τι είναι η οπαδική βία και πώς θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί;

Υπάρχει εθισμός στη βία; Ποια είναι η σχέση βίας – θρησκείας; Απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά δίνει ο ψυχίατρος, επιμελητής Α’ στην Ψυχιατρική Κλινική του Ιπποκρατείου, Σταύρος Σαμόλης, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ με αφορμή τις διαλέξεις για την οπαδική βία, τη σχέση θρησκείας – επιθετικότητας αλλά και για τις «μαύρες σελίδες» στην ιστορία της Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του 1ου Συμποσίου Ψυχιατρικού Τομέα του Ιπποκρατείου (7-8 Φεβρουαρίου), με θέμα: «Το φαινόμενο της επιθετικότητας. Μία πολυπρισματική προσέγγιση».

Πρωτογενώς φυσιολογική η επιθετικότητα

«Η επιθετικότητα πρωτογενώς είναι όχι απλώς κάτι φυσιολογικό αλλά είναι απαραίτητη για την επιβίωση του ανθρώπου. Η επιθετική συμπεριφορά είναι ένας μηχανισμός που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος για να εξυπηρετήσει την επιβίωση. Η παθολογική εκδοχή της επιθετικότητας είναι η επιθετική συμπεριφορά, με σκοπό όχι την επιβίωση αλλά την κυριαρχία ή την εξόντωση ενός άλλου, η οποία εκδηλώνεται μέσα από βίαιες συμπεριφορές», επισημαίνει ο κ. Σαμόλης.

Σημειώνει, παράλληλα, ότι μία από τις δύο κυρίαρχες ενορμήσεις του ανθρώπου και όλων των έμβιων όντων είναι η επιθετική, που αφορά τον προσπορισμό τροφής και την άμυνα απέναντι στους εχθρούς, ενώ η άλλη είναι η σεξουαλική που αφορά την αναπαραγωγή της ζωής.

Επιθετικότητα και διαταραχή προσωπικότητας

Στο ερώτημα αν είναι «άρρωστοι» οι άνθρωποι που εκδηλώνουν την επιθετικότητα μέσα από πράξεις βίας προκαλώντας ζημιές, τραυματίζοντας ή και σκοτώνοντας, ο κ. Σταμόλης απαντά: «Στην ψυχιατρική διακρίνουμε συνήθως τον άνθρωπο που νοσεί, που εμφανίζει δηλαδή μία αρρώστια και πάσχει από αυτή και τον άνθρωπο, o οποίος παρουσιάζει διαταραχή προσωπικότητας. Ο άνθρωπος που έχει διαταραχή προσωπικότητας μπορεί επισήμως να μην πάσχει από νόσο αλλά είναι εν δυνάμει νοσηρός, όπως επίσης είναι δυσπροσαρμοστικός συνήθως ως προς τον εαυτό του και ως προς το κοινωνικό σύνολο. Δηλαδή δεν μπορεί να συμβιώσει ομαλά, συνήθως με τους άλλους και πολύ συχνά και με τον ίδιο τον εαυτό. Αυτή τη λεγόμενη δυσπροσαρμοστική συμπεριφορά την ονομάζουμε διαταραχή της προσωπικότητας. Πολύ συχνά αυτές οι διαταραγμένες προσωπικότητες εκτονώνονται και μέσα από βίαιες πράξεις».

Οπαδική βία

Κι ενώ η ατομική επιθετικότητα όταν είναι παθολογική μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη βοήθεια ψυχιάτρου, όταν αυτή επεκτείνεται σε μικρές ή μεγαλύτερες ομάδες και γιγαντώνεται παίρνοντας τον μαζικό χαρακτήρα της οπαδικής βίας δεν μπορεί αντιμετωπιστεί.

«Για μένα η οπαδική νοοτροπία είναι αυτή που εμπεριέχει το σπέρμα της βίας. Η οπαδική βία εκδηλώνεται ομαδικά. Πλέον είναι μαζική και δεν εκδηλώνεται μόνο στον αθλητισμό αλλά και σε άλλους χώρους. Το θέμα της βίας στον αθλητισμό δεν είναι κάτι καινούριο, είναι κάτι πάρα πολύ παλιό. Έχουμε δει ακόμη και θανάτους λόγω φαινομένων οπαδικής βίας. Οι θάνατοι αυτοί είναι επίσης παλιές ιστορίες και μάλιστα ιστορίες που ήταν αναμεμειγμένες με πολιτικές και κοινωνικές αναταραχές. Τώρα παρατηρούμε ότι η αντιπαράθεση βγαίνει έξω από κοινωνικο-πολιτισμικά πλαίσια και γίνεται “λατρεία της βίας”, δηλαδή βία για τη βία, βία για να γευτούν μόνο τη συγκίνηση της βίας χωρίς άλλο σκοπό. Νομίζω ότι κάτι τέτοιο είναι αυτό που βλέπουμε σήμερα στον οπαδισμό», προσθέτει ο κ. Σαμόλης.

Παράλληλα επισημαίνει ότι από τη στιγμή που η επιθετικότητα που εκδηλώνεται με βία αγκαλιάσει το κοινωνικό σύνολο δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί. Ως παράδειγμα αναφέρει ότι μπορεί να κατασταλεί η βία μέσα στο γήπεδο αλλά δεν μπορεί να κατασταλεί η βία έξω από το γήπεδο, ούτε και μπορεί να προβλεφθεί πότε θα συμβεί ένα φαινόμενο βίας προκειμένου να αντιμετωπιστεί. Τα αίτια έχουν να κάνουν με το μικρόκοσμο μέσα στον οποίο ανατρέφεται κανείς, με τις απογοητεύσεις που εισπράττει και με την περιθωριοποίηση που υφίσταται.

«Οι άνθρωποι αυτοί συνήθως εισπράττουν απογοητεύσεις, είναι ανικανοποίητοι και βρίσκουν ένα τρόπο εκτόνωσης με τη βία. Η θεραπεία, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, είναι υπερβολικά μακροχρόνια και αφορά το να προσπαθήσεις να ελαττώσεις τα αίτια. Δηλαδή αυτό σημαίνει να έχουμε λιγότερους αδικημένους ανθρώπους, λιγότερους περιθωριοποιημένους, να έχουμε ανθρώπους που να έχουν μία θετική διέξοδο τη ζωή τους για να μην στρέφονται σε αυτές τις αδιέξοδες απελπισμένες αρνητικές συμπεριφορές», προσθέτει ο κ. Σταμόλης.

Ο εθισμός στη βία

Οι πολιτικές, αθλητικές, θρησκευτικές ιδεολογικές διαφοροποιήσεις είναι συνήθως πρόσχημα για τη βία. «Μιλάμε για εθισμό στη βία από τη στιγμή που πλέον το άτομο εγκαταλείπει και το πρόσχημα. Συνήθως είναι η βία για τη βία. Κάποια στιγμή το άτομο που εκδηλώνει βίαιη συμπεριφορά πετάει το πρόσχημα και λέει: “αυτή τη στιγμή έχω την ικανότητα, τη δυνατότητα, τον τσαμπουκά και το θράσος να σπάσω ό,τι βρω, από τζάμια μέχρι κεφάλια, γιατί δεν με σταματάει και κανείς”. Ο άνθρωπος αυτός τότε έχει πλέον ξεφύγει, δεν υπάρχει συναίσθηση, δεν υπάρχει ενοχή, δεν υπάρχει συναίσθηση της κοινωνικής ευθύνης, λόγω της διαταραχής προσωπικότητας, Και υπάρχει και η η έννοια της ατιμωρησίας», εξηγεί ο κ. Σαμόλης.

Ο πόλεμος του ποδοσφαίρου, ένα ακραίο παράδειγμα βίας

Ως ένα από τα πιο ακραία παραδείγματα βίας, ο κ. Σαμόλης αναφέρει τον λεγόμενο «Πόλεμο του ποδοσφαίρου» ή «Πόλεμο των τεσσάρων ημερών» που ξέσπασε το 1969 μεταξύ Ονδούρας και Ελ Σαλβαδόρ και άφησε πίσω του 3.000 νεκρούς και τραυματίες. Αιτία του πολέμου ήταν οι τεταμένες σχέσεις των δύο χωρών λόγω πολιτικών διαμαχών κυρίως στο ζήτημα της μετανάστευσης από το Ελ Σαλβαδόρ στην Ονδούρα και αφορμή οι έντονες ταραχές που ξέσπασαν κατά τη διάρκεια του δεύτερου προκριματικού γύρου για το Παγκόσμιο Κύπελο Ποδοσφαίρου του 1970.

Στις 14 Ιουλίου του 1969, ο στρατός του Ελ Σαλβαδόρ επιτέθηκε στην Ονδούρα. Ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών(OAS) ανέλαβε τις διαπραγματεύσεις για κατάπαυση του πυρός, η οποία επιτεύχθηκε στις 20 Ιουλίου, ενώ ο στρατός του Ελ Σαλβαδόρ αποσύρθηκε στις αρχές Αυγούστου).

Θρησκεία και επιθετικότητα

Όσον αφορά τη σχέση θρησκείας – επιθετικότητας, ο κ. Σαμόλης αναφέρει: «Η θρησκεία είναι ένα κομμάτι της οργάνωσης της κοινωνίας και εμπεριέχει μέσα στην επιθετικότητα γιατί πάντα υπάρχει το “εμείς” και το “οι άλλοι”. Η επιθετικότητα έχει υπάρξει σε όλες τις οργανωμένες θρησκείες στη διάρκεια της ιστορίας. Δεν υπάρχει ούτε υπήρξε ποτέ θρησκεία που να μην έγινε κάποια στιγμή επιθετική απέναντι σε αλλόδοξους ή αλλόθρησκους με κάποιο πρόσχημα ή και χωρίς πρόσχημα, απλώς και μόνο λόγω της διαφορετικότητας. Η θρησκεία αποτελεί κομμάτι της ταυτότητας, της ατομικής και συλλογικής, και ως εκ τούτου προσλαμβάνει και τα χαρακτηριστικά που έχουμε μέσα. Άρα η επιθετικότητα θα βγει και μέσα από κει».

Η Θεσσαλονίκη «ποτισμένη» με βία και αίμα από τη γέννησή της

Φαινόμενα και επιθετικότητας παρατηρούνται σε όλο τον κόσμο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Η Θεσσαλονίκη δεν αποτελεί εξαίρεση καθώς η ιστορία της, από τη γέννησή της πόλης μέχρι σήμερα, είναι «ποτισμένη» με βία και αίμα, επισημαίνει ο κ. Σαμόλης. Τρεις στυγερές δολοφονίες, της Ολυμπιάδας, της Ρωξάνης και του Αλέξανδρου Δ’, που διέπραξε ο Κάσσανδρος βαρύνουν την πόλη από την εποχή της ίδρυσής της. Οκτώ αιώνες αργότερα, η πόλη πνίγεται στο αίμα από τη σφαγή χιλιάδων Θεσσαλονικέων στον Ιππόδρομο με εντολή του Θεοδοσίου. Αυτά είναι μόνο δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα αιματοχυσιών που βαρύνουν την ιστορία της πόλης και οι οποίες δεν σταμάτησαν ούτε στη σύγχρονη εποχή. «Τα μαζικά ή μεμονωμένα φαινόμενα βίας πολιτικού, θρησκευτικού ή οπαδικού χαρακτήρα δεν έλειψαν ποτέ από την πόλη», προσθέτει ο κ. Σαμόλης.

(Πηγή: enallaktikos.gr)