Τα έντομα αφανίζονται γιατί πρώτη φορά στην ιστορία τους συνάντησαν τον άνθρωπο

Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι τα έντομα είναι και δείκτες της κλιματικής αλλαγής αλλά και της ανθρώπινης δραστηριότητας;

«Η κλιματική αλλαγή είναι ήδη αισθητή στον άνθρωπο από τις αλλαγές που συμβαίνουν γύρω του: αλλαγές στις θερμοκρασίες, ακραία φαινόμενα και πολλά άλλα. Υπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση των αλλαγών αυτών που συμβαίνει γύρω μας και απλώς δεν γίνεται αντιληπτή: οι ραγδαίες αλλαγές στους αριθμούς των εντόμων, τόσο από άποψη πληθυσμών, όσο και από άποψη αριθμού ειδών». Αυτά μεταξύ άλλων τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο Χρήστος Γ. Αθανασίου, καθηγητής Εντομολογίας, στο τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

Αυτή είναι η απάντηση των εντόμων στην κλιματική αλλαγή, συνεχίζει μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Αθανασίου και προσθέτει: «Τα έντομα έχουν μια μοναδική ευκολία προσαρμογής σε μεγάλο εύρος συνθηκών. Άλλωστε, τα έντομα βρίσκονται σε αυτόν τον πλανήτη 300 εκατομμύρια χρόνια πριν από εμάς και, όπως λέει και η γνωστή ρήση, “ ο παλιός είναι αλλιώς”. Αυτό που εμείς βιώνουμε ως κλιματική αλλαγή, αυτό που έχει ολοφάνερα καθημερινή επίδραση στη ζωή μας και στο περιβάλλον μας, για τα έντομα είναι απλώς η επανάληψη του ίδιου σεναρίου. Από τη στιγμή που εμφανίστηκαν ως είδη μέχρι και σήμερα, τα έντομα έχουν αντιμετωπίσει, ομολογουμένως λίαν επιτυχημένα, κλιματικές αλλαγές που ήταν πολύ πιο ακραίες από αυτό που βιώνουμε εμείς σήμερα”. Ο ίδιος δεν παραλείπει να αναφερθεί και σε συγκεκριμένα παραδείγματα, καθώς από την έρευνα διαπιστώνεται ότι υπάρχουν είδη εντόμων τα οποία είναι προσαρμοσμένα σε τοπικές συνθήκες. Και εξηγεί:

«Το ίδιο είδος λοιπόν, αν βρίσκεται στην κεντρική Ευρώπη, αντέχει σε περισσότερο κρύο από ότι στη νότια Ευρώπη ή διαχειμάζει νωρίτερα σε σχέση με τη νότια Ευρώπη. Βέβαια, σε κάποιο βαθμό, αυτό είναι αυτονόητο. Αυτό όμως που δεν είναι αυτονόητο, είναι το γεγονός ότι το ίδιο είδος, ανάλογα με τις συνθήκες, μπορεί όποτε θέλει να είναι μόνο θηλυκό που γεννά άλλα θηλυκά-κλώνους με το ίδιο DNA, όποτε θέλει να εμφανίσει και αρσενικά τα οποία με σύζευξη με τα θηλυκά να δώσουν άτομα με διαφορετικό DNA, άλλοτε να γεννά αυγά και άλλοτε απ’ ευθείας νεαρά άτομα, άλλοτε να είναι άπτερο και άλλοτε να εμφανίζεται με πτέρυγες και πολλά άλλα. Πολλά είδη εντόμων, όταν βρίσκονται σε πολύ κρύες περιοχές παράγουν ουσίες που τα καθιστούν ικανά να μπορούν να επιβιώσουν για εβδομάδες στους -20 βαθμούς Κελσίου. Το ίδιο είδος, μπορεί επίσης να αντέξει αρκετά και σε θερμοκρασίες που ξεπερνούν τους +55 βαθμούς Κελσίου».

Ποια είναι ωστόσο η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στα έντομα;

Παρόλη την προσαρμοστικότητά τους, διευκρινίζει ο κ. Αθανασίου, η κλιματική αλλαγή έχει προκαλέσει αξιοσημείωτες αλλαγές και στα έντομα.

Για να εξηγήσει: «Τα έντομα, όπως και οι άλλοι οργανισμοί, βρίσκονται στο επίκεντρο ενός ακόμα σταδίου μαζικού αφανισμού των ειδών, διαδικασία η οποία επαναλαμβάνεται εδώ και εκατομμύρια χρόνια. Παρόλο που δεν είναι γνωστό στο ευρύ κοινό, τα έντομα αποτελούν σήμερα πάνω από το 75 % των γνωστών ειδών, με πάνω από ενάμισι εκατομμύρια είδη. Μάλιστα, υπάρχουν επιστημονικές εργασίες που δείχνουν ότι υπάρχουν πολλά ακόμα είδη εντόμων να ανακαλυφθούν και ίσως τελικά, να είναι πιο εύκολο να υπολογίσουμε κάποτε τον αριθμό των αστεριών που υπάρχουν στο σύμπαν, παρά τον αριθμό των ειδών εντόμων που υπάρχουν στον πλανήτη Γη. Εντυπωσιακό πράγματι. Όμως, ταυτόχρονα, τα έντομα εξαφανίζονται μαζικά».

Μάλιστα, σύμφωνα με τον ίδιο, πρόσφατα δεδομένα μιλούν για μαζικό αφανισμό ειδών που κάποτε ήταν ιδιαίτερα πολυπληθή. Αναφέρεται ότι οι πληθυσμοί της πεταλούδας Μονάρχης έχει μειωθεί κατά 90 % σε μόλις 20 χρόνια. Οι μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι, από τις λίγες φορές που ερχόμαστε, ως αστοί, σε επαφή με τη φύση, αντιλαμβανόμαστε άμεσα τη διαφορά: υπάρχουν λιγότερα έντομα σε σχέση με κάποιες δεκαετίες πριν. Τα έντομα είναι δείκτες αυτού που συμβαίνει γύρω μας, του αφανισμού των ειδών. Αλλά θα το καταλάβουμε όταν θα είναι ιδιαίτερα αισθητό, ή μάλλον, όταν θα είναι αργά. Ανέκαθεν το περιβάλλον υπήρξε «όσο ακραίο ήθελε», άλλοτε η γη ήταν γεμάτη λάβα, άλλοτε καλυμμένη με νερό και πάγους. Τα έντομα λοιπόν, ως παλιοί ένοικοι, έχουν επιβιώσει για εκατομμύρια χρόνια σε όλες αυτές τις ακραίες συνθήκες. Τι γίνεται λοιπόν τώρα και αφανίζονται; Απλώς, για πρώτη φορά στην ιστορία τους συνάντησαν τον άνθρωπο».

Επίσης, ο κ. Αθανασίου σημειώνει μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι τα έντομα είχαν σημαντική συμβολή στην προετοιμασία της γης για να δεχθεί τον Homosapiens. Αν μάλιστα εξαφανιστούν τα έντομα, προσθέτει, ο Homosapiensείναι καταδικασμένος. Αυτός λοιπόν ο Homosapiens έχει βρει διάφορους τρόπους για να καταπολεμά όλα αυτά τα «ενοχλητικά ζωύφια». Αυτό που στην πραγματικότητα γίνεται, σύμφωνα με τον κ. Αθανασίου, δεν είναι η καταπολέμηση, είναι η αλλαγή στη βιοποικιλότητα. Εφ’ όσον μειώνονται οι πληθυσμοί τοπικών ειδών, άλλα είδη, τα λεγόμενα χωροκατακτητικά, έρχονται σε επαφή με το φυσικό, αγροτικό, περιαστικό αλλά και αστικό περιβάλλον και κυριαρχούν ταχύτατα. Για να καταλήξει: «Το κουνούπι τίγρης καταγράφηκε για πρώτη φορά μόλις το 2003 στη χώρα μας και σήμερα βρίσκεται παντού. Το σημαντικό έντομο καραντίνας «σκαθάρι- τούβλο» (khaprabeetle) έχει εξαπλωθεί σε πάνω από 120 χώρες μέσα σε λίγα μόνο χρόνια. Ο Προστέφανος (Prostephanustruncatus), σημαντικό έντομο του καλαμποκιού, μέχρι και πριν λίγα χρόνια υπήρχε μόνο στη Λατινική Αμερική, όπου μπορούσε να ελεγχθεί άνετα από τα τοπικά παράσιτα και αρπακτικά. Ξαφνικά, βρέθηκε στην Αφρική μέσα σε σακιά με καλαμπόκι που απλώς δεν ελέγχθηκαν σωστά. Σήμερα, αποτελεί το κύριο πρόβλημα του αραβοσίτου στην υποσαχάρια Αφρική και η παρουσία του σχετίζεται άμεσα με το φάσμα της πείνας. Αυτά είναι μερικά μόνο παραδείγματα για τη συμβολή του ανθρώπου σε όλες αυτές τις αλλαγές- συμβαίνουν, απλώς δεν τις αντιλαμβανόμαστε. Και το σημαντικότερο, δεν αντιλαμβανόμαστε ότι έχουμε ευθύνη».

(Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ)