ΠΡΟΑΣΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΡΕΧΟΥΣΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Της Δήμητρας Κογκίδου – Καθηγήτριας και Κοσμητόρισας του ΑΠΘ

«Ξέρουμε ότι η χώρα μας περνάει δύσκολους καιρούς. Οι δύσκολοι καιροί όμως δεν εμποδίζουν τα μεγάλα πράγματα. Ούτε δικαιολογούν την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων των παιδιών…» τονίζουν ότι «δεν θα πρέπει εξαιτίας της κρίσης να προκαλούνται και να γίνονται ανεκτές σοβαρές παραβιάσεις δικαιωμάτων, όπως η βία σε βάρος των παιδιών, ο εκφοβισμός, οι διακρίσεις, οι επιθετικές και ρατσιστικές συμπεριφορές, η εγκατάλειψη των παιδιών, η παιδική εργασία και η εκμετάλλευση
Αυτά τονίζουν μεταξύ άλλων τα μέλη της Ομάδας Εφήβων Συμβούλων του Συνηγόρου του Παιδιού σε δημόσια δήλωση που υιοθέτησαν την 17η Νοέμβρη 2012 στην τελευταία συνάντησή τους που διεξήχθη στη Ρόδο και καλούν συνομηλίκους τους και ενήλικους πολίτες να ενημερωθούν και να ευαισθητοποιηθούν περισσότερο για τα δικαιώματα του παιδιού και να αγωνιστούν για την εμπέδωση και την προάσπισή τους.
Αγαπητά παιδιά, αγαπητές φίλες, αγαπητοί φίλοι
Ο κόσμος δεν μας προσφέρθηκε απ’ τους γονείς μας, μας τον δάνεισαν τα παιδιά μας, λέει μια Αφρικανική παροιμία… Κάθε παιδί είναι και δικό μας παιδί. Κάθε παιδί έχει δικαίωμα στο όνειρο και την ελπίδα. Αυτήν την ελπίδα έφερε η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, ο πρώτος παγκόσμιος νομικά δεσμευτικός κώδικας για τα δικαιώματα που όλα τα παιδιά πρέπει να απολαμβάνουν. Θέτει στοιχειώδεις αρχές για την ευημερία των παιδιών στα διάφορα στάδια εξέλιξής τους, αποτελείται από 54 άρθρα που χωρίζονται σε 4 τομείς: Δικαιώματα Επιβίωσης, Ανάπτυξης, Προστασίας και Δικαιώματα Συμμετοχής. Υιοθετήθηκε ομόφωνα από τη Γεν. Συνέλευση του ΟΗΕ στις 20 Νοεμ. 1989 και τέθηκε σε ισχύ το 1990. Μέχρι σήμερα έχει επικυρωθεί σχεδόν από όλες τις χώρες του κόσμου, ενώ στην Ελλάδα επικυρώθηκε το 1992
Παρά τα διεθνή κείμενα προστασίας των παιδιών, που σε πολλές χώρες αποτελούν κενό γράμμα, εκατομμύρια παιδιά εξακολουθούν να υποφέρουν από τη φτώχεια και να στερούνται της στοιχειώδους σχολικής εκπαίδευσης, εκατοντάδες χιλιάδες υφίστανται τις τραγικές συνέπειες συρράξεων και οικονομικού χάους, δεκάδες χιλιάδες ακρωτηριάζονται στους πολέμους και πολλά ακόμη ορφανεύουν ή και σκοτώνονται από τον ιό του AIDS και από άλλες ασθένειες. Τα στατιστικά δεδομένα –που δεν θα σας τα αναφέρω τώρα -είναι καταπέλτης στο εφησυχασμό της συνείδησης.
Στην παρούσα περίοδο της οικονομικής κρίσης η ευημερία των παιδιών είναι «υπό απειλή», ενώ όλες οι επιπτώσεις δεν έχουν αποτυπωθεί ακόμα στους κοινωνικούς δείκτες των στατιστικών αρχών. Η οικονομική κρίση επηρεάζει τη δημόσια υγεία, αυξάνει τις ψυχικές διαταραχές, τη θνησιμότητα, τις αυτοκτονίες, τις κοινωνικές ανισότητες και τις παραβιάσεις των κοινωνικών δικαιωμάτων. Όταν υπάρχουν συνθήκες ψυχολογικής αστάθειας στην οικογένεια τότε είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε αδιαφορία, παραμέληση ή ακόμα και σε πιο βίαιες αντιδράσεις από την πλευρά των γονέων που θα έχουν ψυχοσωματικές επιπτώσεις στα παιδιά ή θα προκαλέσουν άλλες μη επιθυμητές συμπεριφορές. Οι καταστάσεις αυτές είναι δυνατόν να συμβούν σε κάποιο βαθμό και σε νοικοκυριά που δεν αντιμετωπίζουν άμεσους κινδύνους να οδηγηθούν στη φτώχεια, αλλά αντιδρούν μέσα από τη περιρρέουσα ατμόσφαιρα και το γενικό αίσθημα ανασφάλειας..

Η γενικότερη, λοιπόν, επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης και κατ’ επέκταση των οικονομικών των νοικοκυριών, ιδιαίτερα τον τελευταίο χρόνο, βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με την ποιότητα της ζωής των παιδιών. Και να μη ξεχνάμε ότι η φτώχεια αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για την πλήρη ανάπτυξη των δυνατοτήτων και τη εξασφάλιση της υγείας και ευημερίας των παιδιών –τόσο κατά την παιδική ηλικία, όσο και στα ενήλικα στάδια της ζωής.

Βέβαια, η οικονομική κρίση, δεν πλήττει εξίσου όλες τις οικογένειες. Οι επιπτώσεις αυτές πλήττουν περισσότερο τις οικονομικά και κοινωνικά ασθενέστερες ομάδες, όπως οι γυναίκες, ή νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος. Απειλείται δηλαδή πολύ περισσότερο η ποιότητα της ζωής των παιδιών που ζούσαν ήδη από πιο μπροστά σε συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, όπως παιδιά που μεγαλώνουν σε ΜΓΟ.
Λίγα στοιχεία μόνον από το Eurostat 2010.
• το ποσοστό της παιδικής φτώχειας στην Ελλάδα είναι 23% ενώ αντίστοιχα για το σύνολο της Ευρώπης είναι 20,5%.
• Φτωχά νοικοκυριά είναι το 20,1% του συνόλου. Το 33,4% των φτωχών νοικοκυριών είναι μονογονεϊκά.
• Το 2010 το 28,7% των νοικοκυριών με παιδιά βρισκόντουσαν σε φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό. Ιδιαίτερα στα νοικοκυριά με παιδιά 12-17 ετών το ποσοστό εκτινάσσεται στο 34,7%

Πέρα όμως από τα παιδιά που ανήκουν στις λεγόμενες «ευπαθείς ομάδες», σήμερα πλέον απειλείται και η ευημερία των παιδιών που μεγαλώνουν σε νοικοκυριά που οδηγούνται από τη μια μέρα στην άλλη σε ακραίες καταστάσεις φτώχειας μετά την απώλεια του εισοδήματός τους από την εργασία σε περίοδο παρατεταμένης ύφεσης ή τις περικοπές σε μισθούς και συντάξεις σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες φορολογικές επιβαρύνσεις /ή και τα δάνεια . Το «Κοινωνικό Πορτρέτο της Ελλάδας 2012» που κυκλοφόρησε από το ΕΚΚΕ πριν από λίγες μέρες κάνει αναφορά σε αυτή τη νέα ομάδα πληθυσμού με ετερόκλητα χαρακτηριστικά, η οποία μάλιστα πληθαίνει μέρα με τη μέρα. Οι ομάδες αυτές δεν συνδιαλέγονται με το κράτος πρόνοιας και δε δικαιούνται με το παρόν θεσμικό πλαίσιο κάποια υποστήριξη –όχι δηλαδή ότι θα ζούσαν και με αυτή την υποστήριξη του κοινωνικού κράτους πάνω από το όριο της φτώχειας. Η μεταβολή της κατάστασής τους μπορεί να συμβεί από τη μια μέρα στην άλλη και αν εξαιρέσουμε τις προσπάθειες που καταβάλουν τα άτυπα κοινωνικά δίκτυα και οι διάφορες ΜΚΟ, δεν έχουν άμεση στήριξη. Το αισιόδοξο στοιχείο είναι ότι κατά τη περίοδο της οικονομικής κρίσης αυξήθηκε η εθελοντική προσφορά υπηρεσιών –ιδιαίτερα προς τα παιδιά- και αυτή η μορφή κοινωνικής συνοχής είναι εξαιρετικά ευπρόσδεκτη.
Ένα ακόμη από τα δραματικά επακόλουθα της οικονομικής κρίσης είναι ότι ένας αυξανόμενος αριθμός άνεργων γονέων ζητά οικονομική βοήθεια και σε μικρότερο βαθμό τη φιλοξενία παιδιών σε δημόσια ιδρύματα παιδικής προστασίας ή σε ιδιωτικές δομές φροντίδας, όπως αυτές των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και της Εκκλησίας. μέχρι να μπορέσουν να βρουν δουλειά. Επίσης, μια άλλη επίπτωση της οικονομικής κρίσης που αναδείχθηκε είναι το θέμα του υποσιτισμού παιδιών. Επιπρόσθετα, πολλοί γονείς δεν μπορούν να βασίζονται στην ευρύτερη οικογένεια που παραδοσιακά στήριζε και κάλυπτε τις ελλείψεις του ατελούς κράτους πρόνοιας καθώς δεν μπορεί πλέον να ανταποκριθεί στον ίδιο βαθμό οικονομικά.
Τα παιδιά στην Ελλάδα ζουν πλέον σε ένα πιο βίαιο περιβάλλον. Στην όξυνση της οικονομικής κρίσης που βιώνει η ελληνική κοινωνία αυξάνονται καθημερινά τα γεγονότα ρατσιστικής βίας με θύματα μετανάστες και πρόσφυγες, τα οποία πλέον έχουν φτάσει στις πύλες του ελληνικού σχολείου. Τι μπορεί να κάνει το σχολείο; Το σχολείο μπορεί να θωρακίσει τα παιδιά, να καλλιεργήσει την κριτική τους σκέψη και να τα εκπαιδεύσει σε αξίες και δεξιότητες, ώστε να αντισταθούν στη χειραγώγηση, στην παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στην προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Το σχολείο μπορεί να παρέμβει διεκδικώντας στην πράξη ίσες ευκαιρίες και σεβασμό στα δικαιώματά όλων των παιδιών, σπάζοντας τη σιωπή που υπονομεύει το δημοκρατικό θεσμό της εκπαίδευσης και καταγγέλλοντας το ρατσισμό από όπου κι αν προέρχεται. Πολλοί εκπαιδευτικοί, παρά τις δυσκολίες, με όσες δυνατότητες παρέμβασης έχουν μέσα από τα αναλυτικά προγράμματα δουλεύουν θέματα σχετικά με την ξενοφοβία, το ρατσισμό, τα δικαιώματα, τις αξίες και. δίνουν καθημερινά μάχες κατά των προκαταλήψεων, των διακρίσεων, της ρατσιστικής ιδεολογίας τόσο στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας και όσο και μέσα στην ευρύτερη σχολική κοινότητα προασπίζοντας τα δικαιώματα των παιδιών.
Οι επιπτώσεις της κρίσης είναι ήδη ορατές στο πιο ευαίσθητο κομμάτι του ελληνικού πληθυσμού, τα βρέφη. Η βρεφική θνησιμότητα ανέβηκε στο 3,8 (ανά 1.000 παιδιά ηλικίας ως ενός έτους) από 2,7 που ήταν προ κρίσης. Η κατάσταση αυτή συμπαρασύρει και το προσδόκιμο ζωής του συνόλου του πληθυσμού της χώρας, το οποίο αναμένεται να μειωθεί κατά δύο ως τρία χρόνια. Εκτιμάται ότι από το 2011 σημειώθηκε ήδη μείωση των γεννήσεων. Όσο «πέφτει» το ακαθάριστο κατά κεφαλήν εισόδημα, τόσο αυξάνεται η βρεφική θνησιμότητα, επισημαίνουν οι ειδικοί.
Οι αλλαγές του τρόπου ζωής μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τον συγκεκριμένο δείκτη υγείας. Για παράδειγμα, προσέρχονται παιδιά στα νοσοκομεία με καθυστέρηση επειδή τα σοβαρά προβλήματά τους παραγνωρίζονται για λόγους οικονομικούς. Υπάρχει αύξηση και της περιγεννητικής θνησιμότητας λόγω των σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων και του έντονου στρες. Σήμερα αρκετές γυναίκες δεν κάνουν όλες τις απαιτούμενες εξετάσεις προγεννητικού ελέγχου καθώς το κόστος δεν καλύπτεται στο σύνολό του από τους ασφαλιστικούς οργανισμούς και δεν επισκέπτονται τακτικά τον γιατρό τους.

Τι πρέπει να γίνει;