Θόδωρος Αγγελόπουλος: «Η παιδεία έχει ανάγκη τον καλό κινηματογράφο»

«Μακάρι να αποκτούσε λειτουργική σχέση η παιδεία και με τον κινηματογράφο» υποστηρίζει σε συνέντευξη που παραχώρησε στο «Παιδεύω» καταξιωμένος σκηνοθέτης Θόδωρος Αγγελόπουλος.

Παιδεύω: Κύριε Αγγελόπουλε, το ταξίδι σας στον κινηματογράφο ήταν άραγε η ενσάρκωση κάποιου παιδικού σας ονείρου, ή ξεκίνησε σε κάποια άλλη, ωριμότερη φάση της ζωής σας;

Θ. Αγγελόπουλος: Γεννήθηκα το 1935.  Το 1946 όταν είδα την πρώτη μου ταινία ήμουνα 11 χρονών. Θυμάμαι ότι ήτανε μια αμερικάνικη ταινία, όπου κάποιος πέθαινε και φώναζε «δεν θέλω να πεθάνω!». Ήταν καταδικασμένος σε θάνατο και τον είχαν οδηγήσει στην ηλεκτρική καρέκλα. Έκανα μέρες να κοιμηθώ. Εκείνη η  κραυγή ήτανε για μένα  τραγική. Αυτή ήταν η πρώτη εντύπωση από την πρώτη ταινία που είδα. Μου έμειναν από τότε οι σκιές στον τοίχο, όλα αυτά που με επηρέασαν. Αργότερα άρχισα να γράφω διηγήματα, ποιήματα. Παρακολουθούσα συνέχεια σινεμά. Ιδιαίτερα όταν  ήμουνα φοιτητής παρατούσα τα πάντα και πήγαινα στον κινηματογράφο. Μερικοί κινηματογράφοι της εποχής δούλευαν από τις δέκα το πρωί. Πήγαινα από τις δέκα το πρωί μέχρι το βράδυ. Έτσι, λοιπόν άρχισε η περιπέτεια του σινεμά ώσπου ξαφνικά αποφασίζω, ενώ έπρεπε να τελειώσω τη νομική – είχα φτάσει στο τέλος, μου απέμενε μόνο να πάρω το πτυχίο – να τελειώνω με το στρατιωτικό και φύγω για τη Γαλλία. Αφού έκανα γαλλική φιλολογία και φιλμολογία στην Σορβώνη, μπήκα στην σχολή κινηματογράφου. Ο κινηματογράφος είναι τρόπος έκφρασης, έτσι όπως τουλάχιστον εγώ τον έχω βιώσει. Έτσι ακριβώς όπως είναι η λογοτεχνία, η μουσική, κλπ.

Παιδεύω: Με βάση την αντίληψη που εκφράζετε αρκετές φορές στο έργο σας για τον χρόνο, πόσο συμφωνείτε με την άποψη πως μέσα σε κάθε ενήλικα βρίσκεται πάντα ένα παιδί;

Θ. Αγγελόπουλος: Δεν ξέρω αν μέσα σε όλους τους ενήλικες υπάρχει ένα παιδί. Δεν το ξέρω… μπορεί και ναι. Ξέρω όμως ότι μέσα σε όλους τους καλλιτέχνες υπάρχει ένα παιδί.  Είναι μια «παιδική ασθένεια» το να ασχολείσαι με την τέχνη. Είναι ένα παιδικό όνειρο. Πρέπει να έχεις αρκετή αφέλεια για να ασχοληθείς. Είναι μια πάρα πολύ δύσκολη ιστορία και πάρα πολύ οδυνηρή κάποιες στιγμές.

Παιδεύω: Οι σημερινοί μεσήλικες γονείς μεγάλωσαν με πολύ κινηματογράφο, που σήμερα τον αποκαλούμε συχνά «παλιό ελληνικό κινηματογράφο», με λίγο θέατρο και πάρα πολύ λίγη τηλεόραση, μιας και η οθόνη ήταν είδος πολυτελείας για τα περισσότερα σπίτια. Μιλήστε μας για την αξία της κινηματογραφικής τέχνης τότε και σήμερα.

Θ. Αγγελόπουλος: Ο κινηματογράφος τότε ήτανε ένα από τα κύρια σημεία αναφοράς, όπως είναι η τηλεόραση σήμερα. Αυτό σημαίνει ότι ολόκληρες γενιές μεγάλωσαν με τον σινεμά. Με τον παλιό ελληνικό κινηματογράφο μεγάλωσε μία μερίδα του κόσμου, αλλά μια άλλη μερίδα με τον κινηματογράφο γενικότερα. Τότε η δυνατή πλευρά του κινηματογράφου ήταν η κωμωδία. Αντίθετα ο παλιός ελληνικός κινηματογράφος δεν τα κατάφερε καθόλου σε αυτό που ονομάζουμε  «δράμα». Η κωμωδία στηρίχτηκε σε πάρα πολύ σημαντικούς κωμικούς ηθοποιούς. Νομίζω πως αυτό ήταν που έδωσε και διάρκεια στον κινηματογράφο. Αργότερα ήλθε η δική μου γενιά. Όπως σήμερα που υπάρχει αυτή η λεγόμενη ομίχλη – οι νέοι δηλαδή κινηματογραφιστές που θέλουν να κάνουν κάτι το καινούργιο, έτσι ξεκινήσαμε και εμείς γύρω στο ’70 – ίσως και νωρίτερα – με μικρού μήκους ταινίες, ιδιαίτερα από το 1965 και μετά.

Παιδεύω: Υπάρχουν ελπιδοφόρα δείγματα στην κινηματογραφική παραγωγή στην χώρα μας τα τελευταία χρόνια;

Θ. Αγγελόπουλος: Τώρα τελευταία, ναι, υπάρχουν. Είναι κάποιοι νέοι κινηματογραφιστές που παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Θα παρακολουθήσουμε βέβαια την εξέλιξη, και την διάσταση που θα πάρει αυτό το πράγμα, γιατί ξέρετε, καμιά φορά επειδή πέρασαν πάρα πολλά χρόνια μέχρι να ανανεωθεί ο χώρος του κινηματογράφου, ξαφνικά βγαίνει μια ταινία και νομίζουμε ότι έγινε και  κίνημα. Δεν είναι έτσι ακριβώς. Πρέπει να περιμένουμε λίγο ακόμα.

Παιδεύω: Πως κατά την εκτίμησή σας, παρακολουθεί και πως διαβάζει ένα παιδί μια κινηματογραφική ταινία; Το ίδιο όπως ένας μεγάλος;

Θ. Αγγελόπουλος: Όχι, βέβαια! Καταρχήν το παιδί επηρεάζεται πολύ περισσότερο. Ήδη σας διηγήθηκα την επίδραση που είχε σε εμένα τον ίδιο όταν ήμουνα παιδί. Με συγκλόνισε εκείνη η ταινία που είδα. Δε μπορούσα να κοιμηθώ το βράδυ. Άκουγα τη φωνή που έλεγε «δεν θέλω να πεθάνω!». Αυτά επηρεάζουν πάρα πολύ. Καλό είναι ορισμένες ταινίες να μη τις βλέπουνε πολύ νωρίς τα παιδιά, γιατί δημιουργούν προσωπική σχέση η οποία μπορεί να αποδειχθεί καλή, αλλά μπορεί και όχι.

Παιδεύω: Πόσο συμβάλλει η σύγχρονη κινηματογραφική τέχνη στην αφύπνιση της συνείδησης των παιδιών, στην καλλιέργειά τους έτσι ώστε μεγαλώνοντας να αντιμετωπίσουν με δύναμη και αισιοδοξία την σκληρή πραγματικότητα της ζωής;

Θ. Αγγελόπουλος: Δυστυχώς τα παιδιά βλέπουν πολύ περισσότερο τηλεόραση παρά κινηματογράφο. Η τηλεόραση είναι παραπλανητική. Οδηγεί στην πρόσκαιρη ευκολία. Συνηθίζεις σε μία αισθητική και μια ηθική με την πλατύτερη έννοια του όρου που δεν είναι αντικειμενικά αποδεκτή. Η τηλεόραση είναι το μέσο της ευκολίας, και αν θέλετε,  της ευκολίας των συναισθημάτων και της σκέψης. Αντίθετα, θα έπρεπε να δίνουμε στα παιδιά μας ερεθίσματα που να τα βοηθούν να αναπτύξουν το μυαλό και την ευαισθησία τους. Αυτό δεν το κάνει η τηλεόραση. Ο κινηματογράφος το κάνει, βέβαια όχι πάντα. Θα πρέπει, λοιπόν, κανείς να επιλέγει. Από την άλλη, η επιλογή πώς αλλιώς μπορεί να γίνει, παρά μέσα από τους γονείς.

Παιδεύω: Σε ποιο βαθμό πιστεύετε πως ανταποκρίνεται η σημερινή παγκόσμια αλλά και εγχώρια κινηματογραφική βιομηχανία, ιδιαίτερα στο κομμάτι το παιδικό, στον πνευματικό και ανθρωπιστικό της ρόλο;

Θ. Αγγελόπουλος: Η παγκόσμια κινηματογραφική βιομηχανία παράγει παιδικές ταινίες. Μερικές από αυτές είναι αρκετά συμπαθητικές. Ωστόσο στις περισσότερες ταινίες νομίζω ότι επικρατεί η βία. Συχνά ακούμε  δυσάρεστα γεγονότα που συμβαίνουν στην Αμερική. Παιδιά μπαίνουν με αυτόματα όπλα μέσα στα σχολεία και σκοτώνουν συμμαθητές και δασκάλους. Σε όλα αυτά τα επεισόδια έχουν πάρει υποδείγματα από την τηλεόραση ή από τον κινηματογράφο της βίας. Αυτό θα πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα.

Παιδεύω: Σε τι θα μπορούσε να συμβάλλει μια πιθανή ενσωμάτωση της κινηματογραφικής τέχνης στο σχολικό πρόγραμμα, μάλιστα σαν μάθημα ή σαν προγραμματισμένη ενασχόληση των παιδιών; Mήπως τέτοιες σκέψεις είναι υπερβολικές, ή άσκοπη πολυτέλεια στην εποχή που ζούμε;

Θ. Αγγελόπουλος: Αντίθετα, το θεωρώ στοιχείο απαραίτητο. Αρχίζοντας με ταινίες που ανάλογες με την ηλικία των παιδιών.  Μακάρι να υπήρχε μια τέτοιου είδους αντιμετώπιση από πλευράς του κράτους. Μακάρι να αποκτούσε λειτουργική σχέση η παιδεία και με τον κινηματογράφο. Στην Γαλλία στα λύκεια προβάλλονται συστηματικά ταινίες και στη συνέχεια συζητιούνται.

Παιδεύω: Τι μήνυμα θα θέλατε να στείλετε στα σημερινά παιδιά, και τους δασκάλους τους;

Θ. Αγγελόπουλος: Είχα πάρει ένα γράμμα από παιδιά ενός δημοτικού σχολείου της περιφέρειας της Αθήνας, όπου μου λέγανε ότι ο δάσκαλος τους έδειχνε ταινίες μου στον υπολογιστή. Μου έγραψαν πως είχαν αγαπήσει τις ταινίες αυτές και πως θα θέλανε να πάω στο σχολείο τους για να συζητήσουμε. Δυστυχώς, δεν τα έχω καταφέρει μέχρι σήμερα να πάω και το αισθάνομαι λίγο σαν βάρος. Θα πρέπει κάποια στιγμή να το πραγματοποιήσω, ανεξάρτητα από το εάν έχει περάσει κάποιος καιρός. Έχω την εντύπωση ότι ο ρόλος του δασκάλου σε αυτές τις περιπτώσεις είναι πολύ σημαντικός και θα πρέπει ένας δάσκαλος που αγαπάει το σινεμά και μάλιστα το καλό σινεμά, μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά ώστε να διερευνήσουν μια περιοχή που πιθανόν να μην ήξεραν και να μην την γνωρίζανε ούτε στο σπίτι τους, ανοίγοντάς τους νέους δρόμους.

–

Ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα τον Απρίλη του 1935. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Παρίσι, παρακολούθησε μαθήματα κινηματογράφου (Σορβόνη και IDHEC). Από το 1964 εώς το 1967 εργάσθηκε ως κριτικός κινηματογράφου.

Με την επάνοδό του στην Ελλάδα, το 1964, εργάζεται ως κριτικός κινηματογράφου στην εφημερίδα “Δημοκρατική Αλλαγή”, στο πλευρό της Τώνιας Μαρκετάκη και του Βασίλη Ραφαηλίδη.

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος υπήρξε συνιδρυτής μαζί με τον Βασίλη Ραφαηλίδη, του ιστορικού περιοδικού “Σύγχρονος Κινηματογράφος”, ενός εντύπου που σημάδεψε την εγχώρια εκδοτική δραστηριότητα για τον κινηματογράφο. Η αναγνώριση του Έλληνα σκηνοθέτη στο εξωτερικό υπήρξε χαρακτηριστική της διεθνούς επιρροής του στην έβδομη τέχνη. Ανακηρύχθηκε Officier dans l’orde des Arts et des Letrres της Γαλλικής Δημοκρατίας, του απονεμήθη το παράσημο του Officier de la Legion d’ Honneure, καθώς και ο τίτλος του Grande Ufficiale της Ιταλικής Δημοκρατίας. Έχει ακόμη αναγορευτεί Επίτιμος Διδάκτορ των Πανεπιστημίων Βρυξελλών, Παρισιού, Grenoble και Essex. Είναι, τέλος, μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου.

Οι ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου έχουν προβληθεί σε πολλά διεθνή φεστιβάλ και έχουν αποσπάσει πολλά βραβεία και διακρίσεις, ενώ ο ίδιος και το έργο του κατέχουν σημαντική θέση στη διεθνή βιβλιογραφία.

–

ΒΡΑΒΕΥΜΕΝΗ ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ

Η ΕΚΠΟΜΠΗ (1968)
1968. Βραβείο Κριτικών στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης

ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ (1970)
1970. Βραβείο Καλύτερης Ταινίας , Σκηνοθεσίας , Φωτογραφίας, Α’ Γυναικείου ρόλου (Τούλα Σταθοπούλου)
Βραβείο Κριτικών στο Φεστιβάλ Θεσαλονίκης
1971. Βραβείο Georges Sadoul ( καλύτερη ταινία της χρονιάς στη Γαλλία).
Βραβείο καλύτερης ξένης ταινίας στο Φεστιβάλ της Ιέρ «Ειδική μνεία» της διεθνούς ένωσης Κριτικών Κιν/φου (Fipresci) στο φόρουμ του Βερολίνου.

ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ’36 (1972)
1972. Βραβείο σκηνοθεσίας και φωτογραφίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Βραβείο Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (Fipresci) στο Φόρουμ του Βερολίνου.

Ο ΘΙΑΣΟΣ (1974-’75)
1975. Βραβείο Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (Fipresci) στο Φεστιβάλ των Καννών. Βραβείο καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, σεναρίου, Α’ ανδρικού ρόλου (Βαγγέλης Καζάν), Α’ γυναικείου ρόλου (Εύα Κοταμανίδου), Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (ΠΕΚΚ) στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. «Ειδικό βραβείο» στο Φεστιβάλ της Ταορμίνα. Βραβείο Interfilm στο Φόρουμ του Βερολίνου. Βραβείο Age d’Or (καλύτερη ταινία της χρονιάς), Βρυξέλλες.
1976. Βραβείο Figueira das Foss, Πορτογαλία.
1979. Βραβείο B.F.I. καλύτερης ταινίας της χρονιάς, Λονδίνο. Μέγα Βραβείο των Τεχνών, Ιαπωνία.
«Καλύτερη ταινία της δεκαετίας 1971-1980», από την Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου της Ιταλίας.
«44η καλύτερη ταινία στην Ιστορία του Παγκόσμιου Κινηματογράφου», από τη Διεθνή Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου.

ΟΙ ΚΥΝΗΓΟΙ (1977)
1977. Golden Hugo (βραβείο καλύτερης ταινίας) στο Φεστιβάλ του Σικάγου. Βραβείο της Ένωσης Τουρκικών Κριτικών Κινηματογράφου.
Επίσημη συμμετοχή στο φεστιβάλ Καννών 1977.

O ΜΕΓΑΛΕΞΑΝTΡΟΣ (1980)
1980. Xρύσο Λιοντάρι στο Φεστιβάλ Βενετίας Βραβείο της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (Fipresci)¨Βραβείο Cinema Nuovo Φεστιβάλ Βενετίας¨Βραβείο της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (ΠΕΚΚ) στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1980.

ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑ (1984)
1984. Βραβείο σεναρίου και Βραβείο Fipresci στο Φεστιβάλ Καννών. Κρατικό βραβείο καλύτερης ταινίας, σεναρίου, Α’ ανδρικού ρόλου (Μάνος Κατράκης), Α’ γυναικείου ρόλου (Ντόρα Βολανάκη), σκηνογραφίας. Βραβείο Κριτικών στο Φεστιβάλ Ρίο ντε Τζανέιρο.

ΤΟΠΙΟ ΣΤΗΝ ΟΜΙΧΛΗ (1988)
1998. Αργυρό Λιοντάρι στο Φεστιβάλ Βενετίας.
1989. Ευρωπαϊκό Βραβείο Felix.

ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ (1995)
1995. Μεγάλο βραβείο της Επιτροπής (Grand Prix du Jury) του Φεστιβάλ Καννών. Felix των κριτικών (ταινία της χρονιάς).

ΜΙΑ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΙΑ ΜΕΡΑ (1998)
1998. Χρυσός Φοίνικας του Φεστιβάλ Καννών. Οικουμενικό Βραβείο της Καθολικής Εκκλησίας.