Ένας Έλληνας  που ξεκίνησε από τις γειτονιές της Αθήνας και βρέθηκε να σπουδάζει και να δημιουργεί στα σπουδαιότερα Ερευνητικά Κέντρα Ευρώπης και Ηνωμένων Πολιτειών, μόνιμος διεκδικητής ενός βραβείου Νόμπελ Φυσικής, ο Καθηγητής και Ακαδημαϊκός Δημήτρης Νανόπουλος, εξακολουθεί να συγκεντρώνει εδώ και αρκετά χρόνια τα φώτα της δημοσιότητας στο πρόσωπό του αλλά κυρίως στο παγκόσμια αναγνωρισμένο έργο του. Σε συνέντευξη που παραχώρησε στο «Παιδεύω» απευθύνεται προς τα παιδιά και τα παρακινεί: «Παιδιά, να ονειρεύεστε ακόμα κι όταν σας το απαγορεύουν»

Παιδεύω: Κύριε καθηγητά, περιγράψτε μας σας παρακαλώ, πώς προέκυψε το ραντεβού σας με τις κοσμογονικές ανακαλύψεις στο χώρο της Φυσικής; Ήταν τυχαία συνάντηση ή από μικρό παιδί η περιέργεια και οι αναζητήσεις σας απλώνονταν στο Σύμπαν;

Δημήτρης Νανόπουλος: Νομίζω ότι είναι και τα δύο μαζί, κατά κάποιο τρόπο. Δηλαδή πάντοτε είχα μια πολύ – πολύ μικρός να καταλάβω το τι γίνεται γύρω μου, ήλιος, σελήνη, αυτά που βλέπαμε με τα δικά μας τα μάτια που μπορούσαμε να έχουμε τις προσλαμβάνουσες παραστάσεις, κι όλο ρώταγα, θυμάμαι, τον πατέρα μου, γιατί δεν βλέπουμε το βράδυ τον ήλιο, τέτοιου είδους ερωτήσεις, οι οποίες ήταν οι πρώτες κατά κάποιον τρόπο, συμβατικές ερωτήσεις. Από την άλλη μεριά, εγώ διάλεξα τον δρόμο της θεωρητικής φυσικής και των στοιχειωδών σωματιδίων ή υψηλών ενεργειών, η οποία έχει να κάνει με τον μικρόκοσμο πολύ περισσότερο. Κοιτάξτε όμως σύμπτωση, ότι μέσα από αυτή την προσπάθεια, γιατί ήμουνα πραγματικά συνεπαρμένος να καταλάβω τους βασικούς νόμους της φύσης, μέσα από εκεί ξεπετάχτηκε η κοσμολογία, με έναν πολύ απλό τρόπο: Ο απλός τρόπος είναι ότι, επειδή ζούμε σε ένα σύμπαν που είναι διαστελλόμενο, τώρα είναι πολύ μεγάλο, αλλά σε κάποια στιγμή στην αρχή ήταν πάρα πολύ μικρό, που σημαίνει ότι ήταν μικρότερο από ένα πρωτόνιο και από ένα ηλεκτρόνιο,  που σημαίνει ότι οι βασικοί νόμοι του μικρόκοσμου εφαρμόζονται στους βασικούς νόμους – που είναι οι ίδιοι προφανώς και δεν είναι διαφορετικοί – στην εμφάνιση του Σύμπαντος. Κι έτσι γίνεται αυτή η μεγάλη σύνδεση κι έτσι γίνεται αυτό το μεγάλο ταίριασμα της Φυσικής έτσι όπως την ξέρουμε και της κοσμολογίας, η οποία Κοσμολογία έχει μέσα της και φιλοσοφικές  αναζητήσεις και άλλων ειδών αναζητήσεις, αλλά εμένα αυτό που με ενδιαφέρει είναι να καταλάβω τον κόσμο, όπως λέω συνέχεια μέσα από επιστημονικά τεκμήρια και νομίζω ότι μπορούμε να καταλάβουμε τον κόσμο με το δικό μας το μυαλό, στηριγμένοι σε πειραματικά δεδομένα. Πως εμφανίστηκε και πως εξελίχτηκε.

Παιδεύω: Προέρχεστε από οικογένεια επιστημόνων, που πιθανόν  επηρέασαν το δικό σας ενδιαφέρον για την επιστημονική έρευνα; Περιγράψτε μας, παρακαλώ την οικογενειακή σας προέλευση.

Δημήτρης Νανόπουλος: Δεν προέρχομαι από οικογένεια επιστημόνων. Τουναντίον οι γονείς μου ήταν από τη μικροαστική τάξη και δεν το λέω υποτιμητικά, ήταν η τάξη της εποχής της δικιάς μας, όπως ο περισσότερος κόσμος. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι ο πατέρας μου είχε μια τρομακτική έφεση για μάθηση και για βιβλία και έτσι, πραγματικά μπορώ να πω ότι παρόλο που ήτανε ένας απλός άνθρωπος και δεν είχε σπουδάσει σε πανεπιστήμιο, είχε μια απίστευτη έφεση για μάθηση. Θυμάμαι μου είχε πάρει το λεξικό του «Ηλίου» τότε από 7-8 χρονών και παίρναμε συνέχεια εκείνα τα τεύχη και τα δέναμε σε τόμους. Παρ’ ότι δεν επρόκειτο για μια οικογένεια επιστημόνων, υπήρχε στο σπίτι μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα για βιβλίο και το μεράκι τους μεταλαμπαδεύτηκε σε εμένα μετά.

Παιδεύω: Τι σημαίνει, αλήθεια, η εκτίμησή σας, που φαίνεται να επιβεβαιώνεται, πως το φως ταξιδεύει στα μάτια μας όχι μόνο από εκεί που το βλέπουμε ή από εκεί που μπορούμε να υπολογίσουμε με τον τρόπο που μας είχε περιγράψει με τη θεωρία της Σχετικότητας ο Αϊνστάιν, αλλά ίσως και από άλλες διαδρομές που μέχρι σήμερα θεωρούσαμε ότι ήταν άδειες, κενές; Πως καταλήξατε στο συμπέρασμα για την ύπαρξη της σκοτεινής ενέργειας;

Δημήτρης Νανόπουλος: Αυτό είναι πραγματικά μια πάρα πολύ μεγάλη και ενδιαφέρουσα ιστορία. Και εάν πραγματικά είναι αλήθεια αυτό το οποίο λέμε εμείς, ότι το φως, η τελική κατακλείδα αυτού που συζητάμε είναι ότι δεν υπάρχει κενό με την έννοια του πλατωνικού κενού έτσι όπως το έχουμε στο μυαλό μας, δηλαδή του ανύπαρκτου, του κενού με όλη τη σημασία της λέξης. Υπάρχει πάντοτε ένα είδος, αυτό που λέμε οροχρονικού αφρού και έτσι όταν λοιπόν τα φωτόνια διαδίδονται μέσα από αυτό το οροχρονικό αφρό, τότε συμβαίνει το εξής πράγμα: υφίσταται διάθλαση, όπως συμβαίνει όταν το φως περνάει από κάθε υλικό και έχουμε το φαινόμενο της διάθλασης, που σημαίνει ότι εάν υφίσταται διάθλαση ότι η ταχύτητά του εξαρτάται από την συχνότητά του. Εάν πραγματικά  – το ΕΑΝ το υπογραμμίζω με κεφαλαία γράμματα – συμβαίνει κάτι τέτοιο, τότε πραγματικά πρόκειται για ένα πολύ μεγάλο βήμα σε σχέση με τα οποία είμαστε, γιατί εμάς μας ενδιαφέρει περισσότερο – αλλάζει και η Θεωρία της Σχετικότητας και ο Ηλεκτρομαγνητισμός που γνωρίζουμε εδώ και διακόσια χρόνια τώρα – δεν είναι μόνο αυτό. Είναι ότι για μας περισσότερο ενδιαφέρον είναι αφενός να δούμε πως δουλεύει η φύση και να μάθουμε την αλήθεια, αλλά θα είναι ίσως η πρώτη φορά, εάν όλα αυτά αποδειχθούνε που θα έχουμε κάποιο πολύ συγκεκριμένο στοιχείο υπέρ της θεωρίας των υπερχορδών. Για μας από καθαρά εσωτερικής επιστημονικής άποψης αυτό είναι που μας αρέσει πάρα πολύ.

Παιδεύω: Ποια είναι η κεντρική ιδέα, η κόκκινη κλωστή που διαπερνά την «θεωρία των πάντων» που υποστηρίζετε;

Δημήτρης Νανόπουλος: Έχει σχέση με αυτό που λέγαμε με την θεωρία των υπερχορδών. Αυτό δηλαδή που θέλουμε να κάνουμε είναι να φτιάξουμε, να έχουμε ένα πρότυπο το οποίο να μπορούμε να εξηγήσουμε, όταν λέμε θεωρία των πάντων εννοούμε ότι μπορούμε να εξηγήσουμε όλες τις βασικές δυνάμεις στη φύση και όλα τα σωμάτια τα οποία υπάρχουν στη φύση. Αυτό που είναι πολύ ενδιαφέρον από την θεωρία των υπερχορδών, που δεν νομίζω ότι μπορεί να γίνει άλλη αναγωγή, η θεωρία των υπερχορδών βασικά μας λέει ότι δεν υπάρχουν σημειακά σωμάτια, αλλά έχουν όλα μια μονοδιάστατη έκταση, κι αυτό το πράγμα είναι βασικά σαν χορδή. Όλα τα σωματίδια και όλες αυτές οι αλληλεπιδράσεις δεν είναι τίποτε άλλο, παρά βγαίνουνε από διαφορετικές ταλαντώσεις μιας και μόνης χορδής. Δεν νομίζω ότι μπορούμε να κάνουμε πιο μεγάλη αναγωγή πλέον αυτού του πράγματος. Δηλαδή όλο αυτό που βλέπουμε είναι τίποτε άλλο παρά σαν να έχεις μια κιθάρα και να παίζεις διάφορους τόνους για διάφορα τραγούδια που προέρχονται από τους διαφορετικούς τρόπους ταλάντωσης μιας χορδής που αντί για τόνους σχηματίζεται το ηλεκτρόνιο, το quark, το πρωτόνιο που έχει σχέση με την αλληλεπίδραση του  κλπ. Φτάνουμε σε ένα σημείο, μολονότι η επιστήμη είναι αναγωγική κι εγώ είμαι υπέρ της αναγωγής, ωστόσο φτάνουμε σε ένα σημείο που δεν πάει άλλο η αναγωγή πια.

Παιδεύω: Πιστεύετε ότι με τα νέα δεδομένα που προσθέτει η επιστημονική σας έρευνα, καθώς και των συνεργατών σας, θα καταφέρουμε άραγε να προσεγγίσουμε με πιο αξιόπιστο τρόπο τη στιγμή μηδέν που δημιουργήθηκε το Σύμπαν και κατά συνέπεια και η ανθρώπινη ύπαρξη στον πλανήτη μας – πιθανόν και αλλού;

Δημήτρης Νανόπουλος: Βέβαια, το όνειρό μας είναι αυτό. Δηλαδή κι εκεί που πραγματικά τώρα δουλεύουν οι περισσότεροι επιστήμονες στην θεωρία των υπερχορδών, είναι βασικά το μεγάλο μας θέμα είναι κοντά στην χρονική περιοχή του μηδενός. Για να δούμε δηλαδή πως εμφανίστηκε αυτό το πράγμα. Το «γιατί;» δεν μας αφορά, άλλωστε δεν είναι επιστημονικό, αλλά το πώς εμφανίστηκε το Σύμπαν, το ίδιο το γεγονός, αλλά και πάλι στηριγμένοι σε επιστημονικά δεδομένα. Θέλω να το τονίσω αυτό. Διότι σήμερα έχουμε στα χέρια μας «φωτογραφίες» του σύμπαντος όπως ήτανε 380.000 χρόνια από την εμφάνισή του. Προσέξτε: Το Σύμπαν έχει απ’ όσο ξέρουμε μέχρι τώρα μια περίοδο ζωής 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια και τον αριθμό αυτό τον γνωρίζουμε τα τελευταία 5-6 χρόνια με πιθανότητα σφάλματος 1%. Αφαιρέστε, λοιπόν, από το νούμερο αυτό τα 380.000 χρόνια για να δείτε πόσο πίσω έχουμε φωτογραφίες του σύμπαντος δηλαδή, το πώς ήτανε τότε. Έχουμε επιστημονικά κριτήρια. Γιατί επιστήμη σημαίνει ότι κάνω μια πρόταση, γίνεται το πείραμα και εάν η πρότασή μου είναι σωστή μπορούμε να προχωρήσουμε παρακάτω, εάν είναι η πρόταση λάθος σταματάμε και ξεκινάμε από την αρχή. Αυτό σημαίνει επιστήμη. Η επιστήμη είναι διαλεκτική, δεν είναι δόγμα. Τα δόγματα είναι αλλού. Η επιστήμη είναι αεικίνητη και πρέπει να αλλάζει. Αυτή είναι η φύση της επιστήμης. Όποιος επιστήμονας λέει ή αφήνει να εννοηθεί ότι τα ξέρει όλα δεν είναι επιστήμονας. Αυτό πρέπει να καταλάβουν τα παιδιά. Η επιστήμη είναι από την φύση της διαλεκτική.

Παιδεύω: Αλήθεια, τι είναι το πείραμα που διεξάγεται στο μεγαλύτερο ευρωπαϊκό κέντρο ερευνών – CERN και πόσο κρίσιμα μπορούν να είναι τα αποτελέσματά του;

Δημήτρης Νανόπουλος: Μιλάμε για τον LAG που λέμε, τον μεγάλο αγρονικό επιταχυντή προσκρούστη με τον οποίο φτάνουμε για πρώτη φορά στην ανθρωπότητα σε ενέργειες, έχουμε δέσμες πρωτονίων που συγκρούονται μετωπιαία μεταξύ τους, με τρομακτικές συγκρούσεις που θα φτάσουν την τάξη των 14 TED, 14.000 φορές μεγαλύτερες από τη μάζα τους, και περιμένουμε από αυτό να βγούνε πάρα πολλά καινούργια πράγματα, όπως η ανακάλυψη καινούργιων σωματιδίων, αυτά που λέγονται υπερσυμμετρικά σωματίδια τα οποία συνδέονται με τις υπερχορδές, αλλά το πιο σημαντικό είναι αυτό που λέμε σωματίδιο του HIGS. Και άρα λοιπόν περιμένουμε, η δική μου γενιά ήμασταν νέοι και γεράσαμε, βγάλαμε άσπρα μαλλιά, και ακόμα περιμένουμε να δούμε εάν οι προβλέψεις που έχουμε κάνει είναι σωστές ή όχι. Είναι τριάντα χρόνια τώρα αυτή η δουλειά. Όλα αυτά που συζητούσαμε  προηγουμένως, τόσο η θεωρία των υπερχορδών όσο και η κοσμολογία, συνδέονται μεταξύ τους και ο μεγάλος αγρονικός επιταχυντής, ο προκρούστης έχει πολύ μεγάλο συνδετικό κρίκο με όλα αυτά τα πράγματα, γιατί αυτά που συζητάμε και στην κοσμολογία και στις υπερχορδές έχουν μερικές πειραματικές προβλέψεις, οι οποίες μερικές απ’ αυτές θα πρέπει να τις δούμε στον επιταχυντή. Δηλαδή αν δούμε το σωματίδιο του HIGS τότε έχουμε πάρα πολύ μεγάλο πρόβλημα. Όλες οι θεωρίες που βρίσκονται αυτή τη στιγμή πάνω στο τραπέζι θα έχουν πάρα πολύ μεγάλο πρόβλημα. Πρέπει να λέμε τα πράγματα όπως είναι. Να μην λέμε μόνο τα θετικά, άλλα και τα αρνητικά.

Παιδεύω: Σε πόσο χρόνο υπολογίζεται ότι θα έχει ολοκληρωθεί το πείραμα και θα είναι στη διάθεση της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας οι μετρήσεις;

Δημήτρης Νανόπουλος: Επειδή είμαι στο συμβούλιο του CERN υποτίθεται ότι, η τελευταία ενημέρωση που έχουμε τον Ιούνιο είναι ότι αυτό θα αρχίσει τέλη Οκτωβρίου με αρχές Νοεμβρίου, οπότε θα αρχίσει να δουλεύει συνέχεια. Μην περιμένετε ότι θα πατήσουν ένα κουμπί και θα βγαίνουν τα σωμάτια. Εγώ πιστεύω ότι στον πρώτο χρόνο της λειτουργίας του – μπορεί να είναι και νωρίτερα, αλλά καλύτερα να λέμε τα πράγματα – θα υπάρχουν στοιχεία. Δηλαδή, ενώ θα δουλέψει 15-20 χρόνια, το πρώτο 1-2 χρόνια θα μας δώσει την αφρόκρεμα. Νομίζω και ο τρόπος που έχουν κάνει τα προγράμματα που θα τρέξουν και οι υπολογιστές υπάρχουν προτεραιότητες, άρα θα το δούμε αυτό το πράγμα. Θα ακούσουμε, φαντάζομαι, όχι πολύ αργά από τότε που θα δουλεύει το πείραμα για τις «μεγάλες ανακαλύψεις». Μετά, βέβαια, θα φανούν περισσότερος χρόνος για τις λεπτομέρειες.

Παιδεύω: Πως μπορεί μια πιθανή επιβεβαίωση της θεωρητικής σας έρευνας  να βοηθήσει την ανθρωπότητα να καταλάβει το πώς εξελίσσεται, προς τα πού πηγαίνει το Σύμπαν και να κινητοποιήσει τους ιθύνοντες να πάρουν εκείνα τα μέτρα που θα προστατεύσουν τον πλανήτη μας από καταστροφές;

Δημήτρης Νανόπουλος: Η δουλειά των επιστημών του δικού μου χώρου κάνει υπερβασική έρευνα. Πολλοί λένε: Τι σχέση έχουν όλ’ αυτά, η έρευνα κλπ. Εγώ πιστεύω ότι η έρευνα βοηθάει τον άνθρωπο να καταλάβει με απτά στοιχεία τι είναι αυτό που υπάρχει δίπλα του και έτσι θα έχει μια πραγματική συνείδηση κόσμου. Κουβαλάμε δοξασίες χιλιάδων χρόνων, ούτε ξέρω τι είναι αυτά που κουβαλάμε, και δεν ξέρω γιατί τα κουβαλάμε, έτσι σε κάποια στιγμή η επιστήμη στηριγμένη σε πειραματικά δεδομένα θα πει στον κόσμο, λέει στον κόσμο ήδη, ορίστε αυτός είναι ο κόσμος. Είμαστε αυτό, είμαστε εκείνο, έχουμε την εξέλιξη στη θεωρία και την ιδεολογία. Είμαστε αυτό το πράγμα. Δεν υπάρχει κάτι πιο σημαντικό. Δεν υπάρχει ανθρώπινο είδος από τη στιγμή που κατέβηκε από τα δέντρα που να μην έχει σκεφθεί τι είναι αυτό το πράγμα (το Σύμπαν). Άρα είναι πολύ σημαντικό. Και από’ κει και πέρα δεν θα πω σε κανένα τι θέλεις να πιστεύεις, ή δεν πιστεύεις κλπ, Αλλά εγώ πληρώνομαι για να πω τα πράγματα όπως είναι. Εμείς πρέπει να τα πούμε. Όπως ο γιατρός. Πάμε και κάνουμε μια ανάλυση. Ο γιατρός όταν κάνουμε την ανάλυση και μου λέει εμένα φερειπείν κύριε Νανόπουλε έχετε ζάχαρο 120 προσέξτε! Ο γιατρός δεν θα μου πει εμένα αυτά που περιμένω να ακούσω. Θα μου πει τι βλέπει. Από κει και πέρα εγώ εάν είμαι τρελός και πάω και πλακώνω τα γαλακτομπούρεκα, αυτό είναι δικό μου θέμα.

Παιδεύω: Μπορείτε να προβλέψετε ή να εκτιμήσετε ποιες θα είναι οι συγκλονιστικότερες ειδήσεις στον αιώνα που μόλις πριν λίγα χρόνια ανέτειλε για την ανθρωπότητα;

Δημήτρης Νανόπουλος: Νομίζω ότι αυτή θα έλθει από την Κοσμολογία, από την Κοσμολογία ξεκάθαρα θα δούμε πράγματα που ούτε καν τα φανταζόμασταν, ούτε μπορούμε να τα φανταστούμε αυτή τη στιγμή και επίσης από την Νευροεπιστήμη. Δηλαδή να καταλάβουμε το πώς καταλαβαίνουμε. Ξέρουμε σήμερα ότι αυτό το 1,3 που έχουμε, δηλαδή το μυαλό, δεν υπάρχει τίποτε άλλο. Από κει και πέρα βγαίνουν όλα ιεραρχικά και η σκέψη κλπ έτσι όπως λένε είναι η μηχανή του νου. Θα είναι μια άλλη μεγάλη απάντηση σε ένα άλλο μεγάλο ερώτημα, τεράστιο ερώτημα και νομίζω ότι θα δοθούν απαντήσεις για τον ανθρώπινο εγκέφαλο οι οποίες θα είναι δραματικές στην κατανόηση του εγκεφάλου και από τη άλλη μεριά επειδή η ιατρική αλλά και η βιολογία είναι εφαρμοσμένες έρευνες θα έχουμε νομίζω και διορθώσεις και στις εφαρμογές για Αλτσχάιμερ, Πάρκινσον κλπ.

Παιδεύω: Έχετε υποστηρίξει ότι, εάν επιβεβαιωθούν απόλυτα τα αποτελέσματα των μέχρι τώρα ερευνών σας και οι επιστημονικές σας εκτιμήσεις, θα πρέπει το μάθημα της Φυσικής να γραφτεί εντελώς από την αρχή. Πόσο απρόβλεπτη είναι κατά την άποψή σας η φυσική επιστήμη;

Δημήτρης Νανόπουλος: Αυτό που λέω είναι ότι εάν αυτά τα πράγματα είναι σωστά τότε είναι προφανές ότι θα πρέπει να γίνουν μεγάλες αλλαγές. Από την άλλη μεριά και πάλι επιμένω ότι είναι από τη φύση της η φυσική να είναι έτσι, και οι ανατροπές που γίνονται δεν σημαίνει ότι καταρρίπτουμε το παρελθόν, αλλά επεκτείνουμε το παρελθόν. Μπαίνουμε σε περιοχές που αυτό δεν εφαρμοζόταν. Τώρα εφαρμόζεται και άρα θα κάνουμε επέκταση. Η θεωρία του Νεύτωνα εκεί που την είχε πει ο Νεύτωνας είναι η σωστή θεωρία. Απλά, προχωρήσαμε σε ταχύτητες παραπάνω και είδαμε ότι πρέπει να γίνουν διορθώσεις. Αυτό σημαίνει επιστήμη. Γιατί αυτό θέλω να το τονίσω λαμβάνεται από μερικούς με δόλιο τρόπο και λένε «Έλα μωρέ δεν αξίζει τον κόπο. Δεν αλλάζουμε τίποτε!». Η επιστήμη εξελίσσεται. Η απάντηση για να κλείσουμε και τα στόματά τους είναι ότι φτάνουμε τώρα σε κάποια στιγμή όταν σας λέω τώρα ότι έχουμε φωτογραφίες του Σύμπαντος 380.000 χρόνια μετά την εμφάνισή του και είμαστε 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια φτάνουμε στο μηδέν, ε δεν πάει άλλο. Άρα φαίνεται ότι αυτή είναι η «γνώση» η υπεύθυνη γνώση. Και μπορούμε να την αλλάζουμε, να την κάνουμε καλύτερη, να τη μορφοποιούμε, κλπ αλλά αυτή θα είναι η βάση.

Παιδεύω: Τα παιδιά σας φαντάζονται, εσάς τους επιστήμονες, νυχθημερόν κλεισμένους σε απομονωμένα εργαστήρια να περνάτε τη ζωή σας μελετώντας και μέσα σε ατέλειωτες αριθμητικές πράξεις. Πόσο ανθρώπινη είναι η φυσική επιστήμη; Σαν μαθητής, εκτός από το πολύ διάβασμα, είχατε χρόνο για παιχνίδι και ξεκούραση;

Δημήτρης Νανόπουλος: Αυτή η εικόνα που την έχουμε όλοι του «τρελού επιστήμονα» δεν ξέρω από πού έχει βγει. Όλοι εμείς οι επιστήμονες γελάμε μεταξύ μας και δεν ξέρουμε πως έχει βγει αυτή η αντίληψη. Εγώ όσους είχα για μέντορες – τον Φάιλ:, τον Γκλάσοβ: – βραβείο Νόμπελ, ήταν απλοί άνθρωποι με τα κρασιά τους και τις διασκεδάσεις τους. Πάντως γενικά ότι χρειάζεται μια αφοσίωση στην επιστήμη. Η επιστήμη και η βασική έρευνα ειδικότερα χρειάζεται τρέλα. Τρέλα και μεράκι. Εάν δεν έχεις τρέλα και μεράκι καλύτερα να μην πας. Δεν είναι μόνο βιοποριστικό επάγγελμα. Το να γίνεις ένας καλός γιατρός ή ένας καλός οικονομολόγος, ή ένας καλός μηχανικός γίνεσαι και δεν χρειάζεται να είσαι ο πρώτος και περνάς καλά. Στην βασική έρευνα, όπου για να ξεκαθαρίσω δεν παίρνεις πολλά λεφτά, αλλά είναι το μεράκι και η τρέλα που σε γεμίζει. Και αυτό το πράγμα το έχει η φυλή μας και γι’ αυτό πρέπει να το καλλιεργήσουμε. Δεν είναι τυχαίο ότι αναπτύχθηκε σε αυτόν τον τόπο ο Θαλής, το 600 προ Χριστού. Για φανταστείτε! 2.600 χρόνια πριν μίλησε για το «ήλεκτρον» το κεχριμπάρι και είδε το μαγνητισμό ενός στρατιώτη που χτύπαγε το ξίφος του που είχε πάει κάπου στη Μαγνησία εκεί κοντά στα παράλια και παρατήρησε τις κινήσεις του. Η λέξη «Ηλεκτρομαγνητισμός» είναι λέξεις που τις έφτιαξε ο Θαλής 600 χρόνια προ Χριστού. Εγώ δεν έχω καμία εθνικιστική τάση, αλλά πρέπει να λέμε τα πράγματα όπως είναι. Άρα, κάτι έχουμε μέσα στο DNA μας και πρέπει να το καλλιεργήσουμε στους νέους ανθρώπους.

Παιδεύω: Πόσο, κατά την εκτίμησή σας, έχει μπολιαστεί το εκπαιδευτικό μας σύστημα, το καθημερινό μάθημα στο σχολείο, με την αναζήτηση αλλά και την επιστημονική ενημέρωση γύρω από όλα τα θέματα που αφορούν το χθες, το σήμερα και το αύριο του κόσμου μας;

Δημήτρης Νανόπουλος: Εγώ νομίζω ότι χρειαζόμαστε δουλειά εδώ πέρα, γιατί θα έλεγα είναι και χρέος των επιστημόνων να μπορούμε να περάσουμε την γνώση στον κόσμο. Και ένας τρόπος που είναι πολύ πρόσφορος είναι το πώς θα περάσει αυτό το πράγμα στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο. Και βεβαίως είμαι υπέρ της κλασσικής παιδείας, της γλώσσας – δεν το συζητάω – αλλά από την άλλη μεριά μην τυχόν αυτό και «καπελώσει» την εποχή μας που είναι η εποχή της επιστήμης και της τεχνολογίας, χωρίς επαναλαμβάνω να κάνω συγκρίσεις. Σίγουρα χρειαζόμαστε την κουλτούρα μας, σίγουρα χρειαζόμαστε την γλώσσα μας, σίγουρα χρειαζόμαστε την ιστορία μας. Αυτό δεν το συζητάω. Επειδή δεν έκανα αναφορά στο περιβάλλον το οποίο συζητάγαμε, χαίρομαι πολύ, χαίρομαι πάρα πολύ που βλέπω στους νέους ανθρώπους ένα  – πραγματικά σχεδόν στο DNA τους είναι γραμμένο τώρα σε σύγκριση με την δική μου την γενιά που δεν ήμασταν πολύ περιβαλλοντολόγοι, τους βλέπω τώρα και είναι συνειδητοποιημένοι με το περιβάλλον. Και πραγματικά μου προκαλεί συγκίνηση αυτό το πράγμα. Δεν πρόκειται απαραίτητα για επιστήμονες. Βλέπω παιδιά παρακολουθώ τις δραστηριότητές τους, και μου κάνει πάρα πολύ καλή εντύπωση. Αυτό σημαίνει ότι η προσπάθεια αυτή της κοινωνίας μας σε αυτό τον χώρο του περιβάλλοντος έχει κάτι κάνει. Θα ήταν λοιπόν καλό μια τέτοιου είδους «μίμηση» να γίνει και για την επιστήμη γενικότερα. Δεν χρειάζεται ο κόσμος να είναι επιστήμων, αλλά χρειάζεται να έχει αυτή την γνώση και να μην παρασύρεται από ανοησίες και από «εμπορικούρες».

Παιδεύω: Τι μήνυμα θα θέλατε να στείλετε στα παιδιά, μαθητές και μαθήτριες δημοτικού σχολείου, αλλά και τα μικρότερα του νηπιαγωγείου, που ξανάκουσαν το πρώτο κουδούνισμα της νέας σχολικής χρονιάς;

Δημήτρης Νανόπουλος: Η γνώση είναι δύναμη. Να αγαπήσουνε την γνώση. Και αυτό θα προσφέρει πάρα πολλά στη ζωή τους και από την άποψη της κοινωνικής καταξίωσης, αλλά και από την άποψη της εσωτερικής ικανοποίησης. Γιατί δεν είναι μόνο η κοινωνική καταξίωση. Εγώ μπορεί να είμαι για παράδειγμα κοινωνικά καταξιωμένος, αλλά να είμαι ταυτόχρονα και ένας δυστυχισμένος άνθρωπος. Πρέπει να αναζητούν την ισορροπία που πρέπει να υπάρχει μεταξύ του εξωτερικού και του εσωτερικού τους κόσμου. Γιατί εγώ μπορεί να έχω εκατομμύρια και ταυτόχρονα να είμαι ένας δυστυχισμένος άνθρωπος που να σκέφτεται τι θα αφήσει πίσω του. Κι από την άλλη μεριά ένας άλλος με ένα τριμμένο παντελόνι που έχει γράψει τρία μυθιστορήματα και ξέρει ότι έχει ενταχθεί στην αιωνιότητα. Λοιπόν πώς να συγκρίνουμε αυτά τα δύο πράγματα. Άρα, η γνώση είναι η δύναμη. Επίσης θα τους συμβούλευα να ονειρεύονται. Γιατί έχουμε ξεχάσει το όνειρο. Μας έχουν απαγορεύσει ή δεν θέλουν να ονειρευόμαστε. Εμείς σαν μια πολύ βασική αντίδραση είναι να ονειρευόμαστε.

Παιδεύω: Τι μήνυμα θέλετε να στείλετε στους γονείς και τους δασκάλους τους;

Δημήτρης Νανόπουλος: Να προσπαθούν να καλλιεργήσουν την έφεση για μάθηση και επίσης να αφήνουν τα παιδιά να ονειρεύονται και να μην κατευθύνουν το μέλλον τους μόνο με στυγνά επαγγελματικά κριτήρια. Δηλαδή ότι όλο το κάνουμε για να βρούμε μια θεσούλα να πάρουμε την αμοιβή και να ζούμε συνέχεια έτσι. Όπως έλεγε ο Καστοριάδης όλοι μας πρέπει να έχουμε ατομική συνεισφορά στην κοινωνία, όλοι μας πρέπει να γίνουμε δημιουργοί. Όχι μόνο απλά να ζούμε για να περνάει ο καιρός μας. Και εμείς οι Έλληνες έχουμε αυτό τον ενθουσιασμό και την όρεξη την έχουμε. Είναι κάτι έμφυτο που δε μπορούν να μας το πάρουνε και πρέπει να το καλλιεργούμε για να γινόμαστε καλύτεροι.

–